Sứ mạng nhà văn trong thời đại chúng ta
Nhà văn Svetlana Alexievich
Hôm nay, 8 tháng 10 năm 2015, Hàn Lâm Viện Thụy Điển đã chọn nhà văn nữ 67 tuổi người gốc Belarus, Svetlana Alexievich, là người sẽ nhận giải thưởng Nobel về Văn Chương năm 2015. Trong thông cáo báo chí được truyền đi sáng nay, ủy ban tuyển chọn đã cho rằng “ những tác phẩm nhiều âm điệu của bà là một tượng đài cho sự thống khổ và lòng can đảm trong thời đại chúng ta”.
Cái tên Svetlana Alexievich vốn không chỉ không mấy quen thuộc với độc giả tiếng Việt mà còn khá xa lạ với người đọc tiếng Anh trên tòan thế giới. Vậy mà trong số các ứng viên nặng ký cho giải văn học năm nay, nữ tác giả người gốc Belarus vượt qua được cả nhà văn Nhật bản rất quen thuộc Haruki Murakami. Bà là người phụ nữ thứ 14 trong tổng số 107 lần trao giải của Hàn Lâm Viện Thụy Điển.
Vậy chúng ta biết gì về một khuôn mặt vừa được tỏa sáng và xuất hiện trên hầu hết các trang mạng, blog điện tử của thế giới văn học hôm nay?
Trước hết, bà là một nhà văn, nhà báo lưu vong. Lưu vong trên đất khách, lưu vong ngay trên chính quê hương của mình. Bà sinh ngày 31 tháng 5 năm 1948 ở Ukraine, cha gốc Belarus và mẹ là người Ukraine. Sau Đệ nhị thế chiến, cha của bà được giải ngũ khỏi quân đội Liên Xô và gia đình bà trở về lại Belarus sinh sống. Bà theo học ngành Báo chí, đã từng viết bài về thảm họa hạt nhân ở Chernobyl năm 1987, về cuộc chiến ở Afghanistan với sự tham dự của Hồng quân Liên Xô và các sự kiện nổi bất khác.
Năm 2000, Alexievich bị buộc phải rời khỏi quê hương vì bị chế độ Lukashenko kết án do những sự chỉ trích của bà về chính sách độc tài tòan trị của chính quyền Belarus. Cuộc lưu vong trên những mảnh đất tự do châu Âu Thụy Điển, Đức, Pháp của nhà văn kéo dài 11 năm để cuối cùng, bà trở về lại Minks (thủ đô Belarus) từ năm 2011 cho đến nay. Chính Svetlana Alexievich đã tuyên bố rằng “Không một nhà văn (chân chính) nào có thể sống yên ổn trong lòng một chế độ độc tài tòan trị”.
Giờ đây, sống trên mảnh đất quê nhà, bà vẫn mang trong lòng cảm thức lưu vong, nhưng với giải thưởng cao quý nhất vừa nhận được, bà cho rằng “Tiếng nói của tôi sẽ có trọng lượng hơn trước đây rất nhiều. Sẽ không dễ dàng cho những kẻ cầm quyền có thể xua đuổi tôi với chỉ một cái phẩy tay. Họ sẽ phải lắng nghe tôi, dù rằng Lukashenko đang giả vờ như không hề biết có tôi hiện hữu trên đất nước này… Bởi vì giải thưởng này không chỉ dành cho riêng cá nhân tôi, mà là cho nền văn hóa của chúng tôi, cho đất nước nhỏ bé của chúng tôi bị kẹt giữa cỗ máy nghiền của lịch sử.”
Ngay giữa thủ đô Minks của chính quyền độc tài Belarus, nhà văn đã có thể dõng dạc nói rằng “Trong thời đại của chúng ta, thật khó khăn khi muốn làm một con người trung thực. Và với giải thưởng này, cuộc chiến giành quyền tự do tư tưởng, tự do báo chí ở Belarus, ở Nga sẽ trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết”.
Chính ở tính cách không khoan nhượng ở người phụ nữ 67 tuổi này, các tác phẩm của bà đã thể hiện được tính nhân bản, sức mạnh không thể thiếu của một nhà văn khi đối đầu thường trực với nhà cầm quyền tòan trị, dù ở bất cứ đâu.
Tính cách ấy bộc lộ ngay từ cách bà chọn lựa thể lọai để nói lên suy nghĩ và cách nhìn thế giới của mình. Svetlana Alexievich là một trong số hiếm hoi nhà văn viết những tác phẩm phi hư cấu (non-fiction) nhận giải thưởng Nobel về văn chương. Tác phẩm của bà dựa trên những sự kiện lịch sử có thật như thảm họa hạt nhân ở Chernobyl, sự tham dự của quân đội Liên Xô vào cuộc chiến tranh ở Afghanistan, chiến tranh thế giới lần thứ hai, sự tan rã của đế chế Xô Viết v..v.. Nhân vật của bà chính là những con người bằng xương bằng thịt, với những cái chết có thực, với những nỗi thống khổ có thực, kể lại câu chuyện của mình trong hàng trăm ngàn những mảnh đời có thực. Trước những tiếng kêu thống thiết từ những con người nạn nhân của những thảm kịch có thực ấy, nhà văn, Svetlana Alexievich chỉ là công việc ghi chép lại, như một người chép sử.
Tôi không chỉ ghi lại những trang sử khô khan đầy ắp dữ kiện. Tôi đang ghi lại lịch sử những cảm thức của con người”. Đó là những trang sử của cảm xúc, của nỗi thống khổ.
Thế nên, không lạ gì khi người ta biết thêm rằng để viết được những tác phẩm của mình, bà đã tiếp xúc với hàng trăm, hàng ngàn những con người nạn nhân của những thảm kịch đã xẩy ra, những phụ nữ sống sót sau chiến tranh thế giới thứ hai, những thanh niên trở về từ bãi chiến trường Afghanistan, những con người còn đang chịu đựng hậu quả tàn nhẫn của vụ nổ hạt nhân ở Chernobyl v..v.. Bà đã lắng nghe, cảm nhận từng nỗi sợ hãi, từng cơn giận dữ, từng giọt nước mắt chịu đựng, từng cảm thức đầu hàng nghịch cảnh, số phận. Các nhà văn khác viết bằng bút, nhưng Svetlana Alexievich viết nên những tác phẩm của mình bằng tai. Và hiển nhiên, bằng cả trái tim của người đã từng biết đau khổ.
Nhà văn lưu vong trở về lại quê hương năm 2011 vì, theo bà, bà chỉ có thể sáng tác được khi sống trên mảnh đất quê nhà, ở Belarus, nơi mà bà “có thể nghe tiếng người nói chuyện trên đường phố, trong quán cà phê, nơi một góc hẻm hàng xóm… Nếu tôi không nghe được những âm thanh này, tác phẩm của tôi không còn là tác phẩm mà tôi muốn viết nữa. Vì thế, bỏ nước ra đi, với tôi không bao giờ là một sự lựa chọn.”
Từ đó, nhiệm vụ của nhà văn đã được vạch ra thật rõ ràng:
“ Điều duy nhất làm tôi luôn nhức nhối là câu hỏi: tại sao chúng ta không học được điều gì từ những nỗi thống khổ mà chúng ta đang phải gánh chịu? Tại sao chúng ta không thể nói: tôi không muốn làm người nô lệ thêm một ngày nào nữa? Tại sao chúng ta cứ tiếp tục chịu thống khổ mà không hề phản kháng? Tại sao chúng ta cứ xem nó như là gánh nặng phải mang, là số phận phải cam chịu? Tôi không có câu trả lời. Nhưng tôi muốn những tác phẩm của mình gợi lên được những suy nghĩ từ người đọc, để từ đó, họ đi tìm câu trả lời cho chính mình.”
Thật sòng phẳng, sự sòng phẳng hiếm hoi đến từ tâm thức một người phụ nữ, dù người phụ nữ ấy là một nhà văn.
( trich of T.Vấn- nguon ST thu vien van hoc )
Ngày 8 tháng 10 năm 2015
No comments:
Post a Comment