KHI BẤT BÌNH LÊN TIẾNG

                                      

                           

                             KHI  BẤT  BÌNH  LÊN  TIẾNG*

                                                    CHÂN  PHƯƠNG lược thuật và trích dịch.

                            

“93 tuổi. Coi như là chặng cuối. Kết cuộc chẳng còn xa lắm. Còn dịp may nào hơn để nhắc lại cái điều từng đặt nền cho sự tham dự chính trị của tôi; những năm tháng kháng chiến và chương trình do Hội đồng Toàn Quốc Kháng Chiến(Conseil National de la Resistance) soạn thảo.” Đó là mấy câu mở đầu cho bài chính luận INDIGNEZ-VOUS!* của Stéphane Hessel - một chiến sĩ lão thành của các phong trào nhân quyền và dân chủ ở Pháp và Âu châu  - khi ông đúc kết một đời hoạt động để lại di chúc chính trị cho các thế hệ trẻ ở Pháp, kêu họ đứng lên bày tỏ sự bất bình đối với các chính sách kinh tế-xã hội của chính phủ Sarkozy. Từ 6.000 cuốn của lần in đầu khiêm tốn, lời kêu gọi của ông cụ đã được dịch ra nhiều thứ tiếng và phổ biến trong các cuộc biểu tình, xuống đường, tranh đấu chống tài phiệt và độc tài khắp năm châu.

 Hessel dành hai trang đầu để nhắc lại các thành quả về nhân quyền và phúc lợi xã hội mà Hội Đồng dưới sự chỉ đạo của Jean Moulin đã đem đến cho dân Pháp sau 1945. Nhờ  quốc hữu hóa các ngân hàng lớn, điện khí, hầm mỏ và công nghiệp khai thác tài nguyên , chính sách kinh tế quốc gia thời hậu chiến đã  “thiết lập một nền dân chủ thực sự về kinh tế và xã hội, loại các thế lực lãnh chúa về kinh tế và tài chánh ra khỏi quyền lèo lái nền kinh tế”. Sức khoẻ người già được chăm lo, trẻ em được quyền học hành, tự do báo chí và ngôn luận trở thành cột trụ của nền dân chủ, sự phân hóa giàu nghèo được điều chỉnh qua tái phân phối lợi nhuận và thặng dư từ lao động,v.v. Nhưng các thành quả xã hội ấy hôm nay bị đe dọa vì sự lấn sân của phương châm tư hữu hóa; chẳng hạn luật cải tổ giáo dục ở Pháp năm 2008 đã hạn chế nền giáo dục miễn phí. (Dĩ nhiên, sự tháo khoán cho các tập đoàn tài chính quốc tế tha hồ làm mưa làm gió đã bắt đầu từ thời Reagan-Thatcher; nước Pháp của Sarkozy chỉ cố chạy theo đoàn tàu thương lái anglo-saxon mà thôi.) Cái gì xảy ra từ đại khủng hoảng tư bản năm 2008 đã trở thành lịch sử; toàn khối Liên Hiệp Châu Âu với đồng euro mấy năm rồi vẫn bão táp ngất ngư - chưa kể nạn thất nghiệp tràn lan, đặc biệt đe doạ giới thanh thiếu niên mới vào đời.  Để thoát khỏi trì trệ và nợ nần, các chính phủ hô hào “thắt lưng buột bụng” (austérité), quên đi rất nhanh những thập niên phung phí trước đây. Nhưng chính sách giảm chi này lại ảnh hưởng tiêu cực đến dân nghèo và các giới lao động, càng ngày đời sống càng khó khăn vì bị cắt giảm nhiều thứ phúc lợi xã hội.  Phải chứng kiến từng ngày sự phản bội các lý tưởng dân sinh mà thế hệ ông cùng các đồng chí thời Kháng Chiến đã không tiếc xương máu  để bảo vệ và tạo dựng, Stéphane Hessel không thể dằn được phẫn nộ:

      Họ dám nói với chúng ta rằng Nhà Nước không còn sức đài thọ các phí tổn để chăm lo cho dân chúng. Nhưng ngày nay làm thế nào lại có thể thiếu tiền để duy trì và kéo dài những thành đạt ấy trong khi sự sản xuất của cải đã gia tăng rất nhiều so với lúc Giải Phóng, thời kỳ mà cả Âu Châu bị tan hoang? Cũng chỉ vì quyền lực của đồng tiền từng bị Kháng Chiến chống đối quyết liệt chưa bao giờ lại lớn lối, ngạo mạn, ích kỷ như hôm nay, với bọn đầy tớ của nó nằm trong các cấp cao nhất của Nhà Nước.Các ngân hàng giờ đây đã tư hữu hóa chỉ lo trả lãi trước tiên cho các cổ phiếu và đồng lương thật cao cho mấy tay quản trị- còn lợi ích chung thì lơ là. Chưa lúc nào khoảng cách giữa người nghèo với người giàu sâu rộng như bây giờ; và chưa lúc nào sự cạnh tranh, cuộc chạy đua làm giàu, lại được khuyến khích như hôm nay.

     Động cơ nền tảng của Kháng Chiến là sự bất bình (l’indignation). Chúng tôi, các cựu chiến sĩ của những phong trào kháng chiến cùng các lực lượng chiến đấu cho nước Pháp tự do, chúng tôi kêu gọi các thế hệ trẻ phải làm sống lại và truyền bá di sản cùng các lý tưởng của thời Kháng Chiến. Chúng tôi nói với họ: phải tiếp nối hành trình và bày tỏ nỗi bất bình! Những vị chịu trách nhiệm về chính trị, kinh tế, tri thức, cùng toàn thể xã hội không được đào ngũ, cũng không được khiếp phục trước sự toàn trị quốc tế của các thị trường tài chính đang đe dọa hòa bình và dân chủ.

   Tôi chúc tất cả các bạn, và chúc riêng từng người, phải có động cơ bất bình của chính mình. Cái này rất quý. Nếu có điều gì khiến bạn bất bình như tôi đã từng bất bình trước chủ nghĩa Nazi, lúc ấy bạn sẽ nhập cuộc làm kẻ tranh đấu kiên cường. Ta gia nhập dòng chảy lịch sử ấy và dòng chảy vĩ đại của lịch sử nhờ vào từng người trong chúng ta mà chảy tiếp. Và dòng chảy đó hướng đến nhiều công lý hơn, nhiều tự do hơn - chứ chẳng phải kiểu tự do không ai kiểm soát của con chồn trong chuồng gà. Các thứ quyền này là những quyền phổ quát như các điều mục mà bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền năm 1948 đã ghi ra. Nếu bạn gặp một ai đó chưa được hưởng các thứ này, bạn phải đoái hoài và giúp đỡ người ấy đấu tranh giành lấy chúng.

    Đoạn văn trích dịch trên đây là phần cô đọng nhất của bài văn hiệu triệu, vừa toát lên ý thức công dân vừa vạch rõ trách nhiệm lịch sử của từng thế hệ nối tiếp nhau trong cuộc tranh đấu  chung cho tự do và dân chủ. Hessel nhắc lại câu nói Sartre: “Vous êtes responsables en tant qu’individus”, người đồng môn đàn anh  ở Normale Sup đã phất lá cờ kêu gọi từng cá nhân dấn thân thời chủ nghĩa hiện sinh. Ông cũng tin vào triết lý Hegel: dù có gian truân, lịch sử của nhân loại là lịch sử hướng về tự do. Bởi vậy là con người xã hội, là công dân, chúng ta không được thờ ơ trước những điều trái tai gai mắt như khoảng cách giàu nghèo quá lớn trên thế giới  hôm nay, hoặc các xâm phạm về nhân quyền và sinh thái. Sự phức tạp khó hiểu của các vấn nạn thời đại toàn cầu khiến thiên hạ muốn tránh né hay cam phận. Nhưng khó thể quay lưng nhắm mắt vì tính liên đới của trái đất hôm nay, như lời tác giả :”Chúng ta sống giữa một mạng liên hệ chằng chịt (interconnectivité) chưa từng thấy từ trước đến giờ.” Vì vậy ta không thể để cho các nhóm lợi ích vô hình – các tập đoàn chỉ là thiểu số - quyết định sinh mệnh của chúng ta. Cũng không được làm ngơ trước cuộc chạy đua vật chất đang hủy diệt trái đất từng ngày!

   Tư tưởng duy sản xuất do phương Tây cỗ xúy đã lôi kéo thế giới vào một cuộc khủng hoảng mà chỉ có lối thoát là đoạn tuyệt với cuộc nhắm mắt phóng tới “sự tăng trưởng ngày càng nhiều” trong lĩnh vực tài chính cũng như trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật. Đã đến lúc mối ưu tư về đạo đức, về công lý, về sự cân bằng dài hạn trở thành giá trị tiên quyết. Bởi vì chúng ta đang bị đe dọa bởi những nguy cơ nghiêm trọng nhất. Chúng có thể kết liễu cuộc phiêu lưu của nhân loại trên một hành tinh không còn là đất sống cho con người.

   Nơi phần cuối của bài đoản văn, Hessel nhắc đến các gương sáng của tranh đấu bất bạo động như Martin Luther King và Nelson Mandela. Thời đại chúng ta đã vượt qua sự xung đột ý thức hệ và chủ nghĩa toàn trị không đối thủ. Loài người hôm nay phải vươn lên sự hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau, đó là thông điệp của niềm tin căn cứ trên Tuyên Ngôn Nhân Quyền. Đó là những quyền làm người bất khả thương lượng, và không quyền lực nào có thể xúc phạm. Nếu chuyện này xảy ra bất cứ ở đâu, chúng ta phải bất bình lên tiếng và ngăn chặn.

   Ông không quên động viên người đọc với  những thông tin và nhận định lạc quan. Kể từ 1948 (năm ra đời Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền) chúng ta chứng kiến sự cáo chung của chủ nghĩa thực dân và tệ phân biệt chủng tộc, ngày tàn của đế quốc xô viết với bức tường Bá Linh bị đập tan. Các hội nghị quốc tế về sinh thái (Rio,1992), về nữ quyền (Bắc Kinh,1995), … là những dấu hiệu tốt của hợp tác toàn cầu, dù còn nhiều điều phải làm. Tháng 9-2000, theo sáng kiến của tổng thư ký LHQ Kofi Annan, 191 nước thành viên  đã ký vào tuyên bố chung về “ Tám mục tiêu của thiên niên mới cho sự phát triển”; đến năm 2015 làm thế nào giảm đi một nửa nạn nghèo đói trên trái đất. Ở điểm này, ông chê trách  tổng thống Obama và Cộng Đồng Âu Châu  chưa đóng góp tích cực cho dự án thiết yếu vừa kể. Để kết thúc , Stéphane Hessel so sánh sự dã man phát xít với  mối đe dọa của media ngày nay:

     …Chúng tôi luôn luôn kêu gọi “một cuôc nổi dậy hòa bình chống các phương tiện truyền thông chỉ  bày vẽ  cho tuổi trẻ của chúng ta cái chân trời của  thói tiêu thụ đại chúng, sự khinh miệt đối với văn hóa và những kẻ thất thế, bệnh mất trí nhớ phổ cập (amnésie généralisée) và sự cạnh tranh không còn giới hạn giữa người và người.”  

        Với các anh các chị sẽ làm nên thế kỷ 21, chúng tôi xin gửi lời trìu mến:

                                       SÁNG TẠO LÀ PHẢN KHÁNG.
                                       PHẢN KHÁNG LÀ SÁNG TẠO.

                                                       CHÂN  PHƯƠNG lược thuật và trích dịch.

* Ngày 17-5-2009, trong một cuộc họp thường niên của các nhóm cựu kháng chiến ở Pháp tại vùng des Glières, Stéphane Hessel đã ứng khẩu bài diễn văn kêu gọi thanh niên phải biết bất bình trước thời sự, như các nghĩa quân thời Kháng Chiến đã căm phẫn trước quân Đức xâm lược: “ Các bạn phải  tìm các động cơ khiến mình bất bình, và gia nhập dòng chảy vĩ đại của Lịch Sử.” Buổi nói chuyện ấy đã gợi hứng cho tác giả hoàn tất sau đó bài văn chính luận INDIGNEZ-VOUS, do nhà xuất bản Indigène ở Montpellier phát hành cuối năm 2010.

 

   Về tiểu sử Stéphane Hessel, đọc bài IN MEMORIAM - Tinh Thần Kháng Chiến Bất Khuất  trên laxanh2015.blogspot.com.