UTOPIA, UTOPIA...

           Đọc  Thơ  WISLAWA   SZYMBORSKA

                  Mấy bài thơ được dịch sau đây
  là quà tặng nhỏ cho NGUYỄN ĐÌNH CHÍNH
                  -  tác giả  tập thơ  CHẸC CHẸC.

                 

                   MỘT  SỐ  NGƯỜI  THÍCH  THƠ*

                  Một số người –

                  nghĩa là không phải tất cả.

                  Cũng chẳng phải nhiều người trong số đó mà chỉ một ít.

                  Không tính trường học, nếu phải kể thêm vào,

                  và bản thân các nhà thơ,

                  rốt cuộc có lẽ còn chừng hai phần nghìn.

                  Thích –

                  nhưng người ta cũng thích món miến gà,

                  thích những lời khen tặng hoặc màu xanh trời biển,

                  thích chiếc khăn quấn cổ cũ,

                  thích chứng minh quan điểm của mình,

                  và thích vuốt rờ con chó.

                  Thơ –

                  nhưng thơ là cái gì kia chứ?

                  Hơn một câu trả lời lạng quạng

                  đã sụp đổ từ ngày vấn đề ấy nổi lên.

                  Nhưng tôi tiếp tục tránh các giải đáp

                  và bám vào sự không biết

                  như một tay vịn cầu thang cứu mạng.

  * Bài thơ này được dịch và in trên hai tạp chí New Yorker, (Oct. 21&28, 1996, bản dịch       Loanna Trzeciak); và The New Republic, (Oct. 28, 1996, bản dịch Baránczak và Cavanagh).

    DỤ  NGÔN

   Đám đánh cá kéo từ biển sâu lên được cái chai. Trong có mẫu giấy bên trên viết mấy chữ : “Ai đó cứu tôi với. Tôi đang ở nơi đây. Biển cả đã đẩy tôi vào một đảo hoang. Tôi đang đứng trên bờ chờ người đến cứu. Xin gấp lên. Tôi đang ở đây.” 

   “Không đề ngày tháng. Bây giờ chắc chắn là quá muộn. Có thể vỏ chai này lênh đênh giữa biển đã từ lâu,” tay đánh cá thứ nhất nói.

    “Và không ghi rõ địa điểm. Cũng chẳng biết biển đó là biển gì,” gã đánh cá thứ hai tiếp lời.

    “Chưa muộn lắm và cũng không xa đâu. Hòn đảo mang tên Nơi Đây ở đâu cũng có,” người đánh cá thứ ba lên tiếng. 

    Mọi người cảm thấy áy náy. Im lặng kéo dài. Với các chân lý phổ quát là như vậy.

                     BỘ   XƯƠNG   CỦA  MỘT  KHỦNG  LONG

                  Anh em yêu dấu,

                  đây là một thí dụ của sự mất cân đối :

                  trước mặt chúng ta sừng sững một bộ xương khủng long –

                  Bạn bè than mến,

                  bên trái, phần đuôi kéo dài đến thiên thu

                  bên phải, khúc cổ chọc dài vào thời gian vô hạn –

                 

                  Thưa các Đồng chí đáng kính,

                  dưới thân hình to như trái núi

                  ở giữa là bốn chân ngập lún dưới bùn –

                  Thưa các Công dân tốt,

                  thiên nhiên không sai lầm nhưng tạo hóa đúng là có óc khôi hài

                  xin các người lưu ý đến cái đầu nhỏ tí đến buồn cười –

                  Thưa quí Ông quí Bà,

                  cái đầu nhỏ như thế không thể tiên đoán được điều chi,

                  và đó là lý do khiến loài bò sát này tuyệt giống –

                  Thưa quí vị đến tham dự,

                  óc thì bé, bụng thì to

                  ngủ mê một cách dại dột hơn là khôn ngoan thao thức –

                  Thưa các Quan Khách quí,

                  về mặt này chúng ta hoàn chỉnh hơn nhiều,

                  quả đất thuộc về chúng ta và sự sống này đẹp đẽ.

                  Thưa các Đại Biểu Quan Trọng,

                  những tầng trời đầy sao trên đầu cọng sậy biết tư duy,

                  và bên trong ngầm chứa đạo lý –

                  Thưa Ủy Ban Tôn Nghiêm,

                  thành tựu này xảy đến chỉ một lần,

                  và có lẽ chỉ diễn ra dưới một vầng dương này mà thôi –

                  Thưa các Thành viên của Hội Đồng,

                  hai bàn tay khéo léo làm sao,

                  cặp môi lưu loát thế kia,

                  cái đầu tốt chắc giữa đôi vai –

                  Kính thưa các Quan Tòa Tối Cao,

                  và thay thế khúc đuôi

                  trách nhiệm nặng biết chừng nào.

                   NHỮNG  ĐỨA  CON  THỜI  ĐẠI

                                                                               

                 Chúng ta là con đẻ của thời đại mình,

                 một thời đại chính trị.

                 Suốt ngày, suốt đêm,

                 mọi sự việc - của các bạn, của chúng ta, của họ -

                 đều là việc chính trị.

                 Dù thích hay không,

                 trong chủng gen bạn có quá khứ chính trị,

                 lớp da bạn, hình hài chính trị,

                 cặp mắt bạn, độ xếch chính trị.

                 Bất cứ điều gì bạn nói sẽ vọng vang,

                 bất kể điều gì bạn không nói tự nó sẽ nói lên.

                 Đằng nào bạn cũng đã phát ngôn chính trị.

                 Dù bạn có lánh vào rừng,

                 bước chân bạn vẫn chọn lựa chính trị

                 trên cái nền chính trị.

                 Những bài thơ phi chính trị cũng là chính trị,

                 bên trên chúng ta lung linh một nguyệt cầu

                 chẳng còn thuần túy là trăng.

                 To be or not to be, đấy là vấn đề.

                 Và dù có gây ra trục trặc tiêu hóa,

                 mãi mãi nó vẫn là vấn đề chính trị.

                 Để sở hữu một ý nghĩa chính trị

                 ta không nhất thiết phải là con người.

                 Nguyên vật liệu thay vào cũng được,

                 hay chất đạm chăn nuôi và dầu thô,

                 hoặc cái bàn hội nghị

                 người ta mất nhiều tháng để tranh cãi

                 về hình dạng mặt bàn:

                 Ta có nên thương thảo chuyện sống còn

                 quanh cái bàn tròn hay cái bàn vuông?

                 Trong lúc đó, thiên hạ cứ chết,

                 thú vật ngủm,

                 nhà cửa bốc cháy,

                 và khắp ruộng đồng cỏ dại gai góc mọc

                 chẳng khác chi những thuở xa xưa

                 ít mang tính chính trị như bây giờ.

                    

                     UTOPIA *

                Hòn đảo ở đó mọi thứ đều sáng tỏ.

                Nơi ấy ta có thể đứng trên bàn thạch của chứng cứ.

                Chẳng còn nẻo lối nào khác ngoài các con đường đưa về điểm đến.

                Các bụi lùm trĩu nặng lời giải đáp.

                Cây ở đây là loại cây Tiên Đoán Đúng

                với nhánh cành thẳng đuột không còn rối rắm.

                …

                Ta càng bước tới nó càng mở rộng,

                Thung Lũng của Minh Bạch.

                Nếu có thoáng nghi ngờ nào hiện ra, gió sẽ thổi bạt đi.

                 …

                Bên phải là hang động nơi Ý Nghĩa trú ngụ.

                Bên trái là ao hồ của Xác Tín sâu đậm.

                Chân Lý tự bứng khỏi đáy

                rồi thoải mái nổi lên mặt nước.

                Ngự trị thung lũng là  Sự Chắc Chắn bất khả lay chuyển.

                Từ chóp đỉnh nhìn xuống sẽ thấy Nội Dung chủ yếu.

                Dù có nhiều thứ hấp dẫn, hòn đảo vắng bóng dân cư,

                có thể thấy ven bãi bờ những dấu chân nhỏ nhoi,

                không trừ cái nào chúng đều hướng ra biển.

                Như thể nơi đây chỉ để thực tập cho các cuộc lên đường

                mục đích là chẳng do dự phóng thẳng xuống độ sâu.

                Nhảy vào đời sống

                ngoài tầm mọi hiểu biết.

* UTOPIA là hòn đảo hoang tưởng của văn hào Anh Thomas More (1478-1535) trên đó ông hư cấu một thể chế xã hội không có tư hữu và giàu nghèo, mọi người đều tay làm hàm nhai. Szymborska dĩ nhiên đã đẩy tính chất hoang tưởng đến cùng như một thủ pháp biếm lộng (irony) để trêu chọc các chế độ giáo điều cực đoan. C.P.

                    CHẲNG  CÓ  GÌ  BIẾU  KHÔNG

                 Chẳng có gì biếu không, mọi thứ đều mượn tạm.

                 Tôi đang ngập mặt trong nợ nần.

                 Tôi phải mang thân tôi ra trả nợ cho mình,

                 hy sinh đời tôi để chuộc lại đời tôi.

                 Cách thức hoàn trả như sau:

                 Trái tim có thể thu hồi lại,

                 Lá gan cũng vậy,

                 và từng ngón chân ngón tay.

                 Trễ rồi, không thể xé các điều kiện nợ,

                 những món nợ của mình tôi sẽ trả,

                 và tôi sẽ bị lột sạch,

                 nói chính xác hơn là sẽ bị trấn lột.

                 Tôi quanh quẩn địa cầu

                 giữa rừng con nợ chen chúc.

                 Có một đám oằn lưng gánh món nợ

                 phải trả cho cặp cánh.

                 Bọn khác, dù muốn dù không,

                 từng chiếc lá cũng không được quịt.

                Từng cơ từng mô trong ta

                đều thiếu nợ.

                Không có cọng vòi hay râu phấn nào

                là sở hữu của chúng ta.

                Danh sách kiểm kê, chi tiết cực kỳ,

                qui kết rằng rốt cục không chỉ trắng tay

                mà chúng ta còn bị lấy mất bàn tay.

                Tôi không thể nhớ

                ở đâu, khi nào, và vì sao

                tôi đã để cho ai đó

                mở trương mục dưới tên mình.

                Linh hồn là sự phản đối chống lại các thứ nợ này.

                Và đó là món duy nhất

                không nằm trong danh sách.

  

                  CHÂN PHƯƠNG 

                  dịch từ bản Anh ngữ của Baránzak và Cavanagh, POEMS, NEW & COLLECTED,1998.