Khác với những điểm du lịch khác, mùa Đông Sapa luôn gắn lên mình một nét rất riêng, đó là lạnh và đẹp, tiện nghi và đắt đỏ, hoang sơ và nghèo khổ. Đặc biệt, chỉ riêng thị trấn du lịch Sapa mới có dịch vụ massage, xông hơi và tắm thuốc lá của người Dao Đỏ. Trong mùa Tết này, Sapa thu hút hàng ngàn lượt khách du lịch, các dịch vụ tắm lá Dao Đỏ tha hồ hái ra tiền. Thế nhưng, chính người Dao đỏ lại trả giá cho loại hình dịch vụ này không ít.
Tính thật thà bị lợi dụng
Một cô gái người Dao Đỏ, tên Phạm Thị Kim, chia sẻ:“Trong bản đi hơi xa, đường hẹp nên khó đi. Trong bản có tắm thuốc lá người Dao Đỏ, nhưng trong bản tắm tốt hơn ở đây, vì ở SaPa họ pha thuốc rồi, không như trong bản thì họ có đầy đủ loại thuốc.”
Kim nói thêm rằng hiện nay, dịch vụ tắm thuốc lá của người Dao Đỏ trở thành đặc trưng, thành sản phẩm riêng của du lịch Sapa, cô vẫn biết thế, vẫn biết rằng nếu như khách du lịch đến tắm nước lá thuốc tại bản Dao Đỏ dù sao cũng hấp dẫn hơn, chất lượng của thuốc cũng tốt hơn nhưng khó. Cái khó đầu tiên là ít có ai trong cộng đồng Dao Đỏ đủ tiền để xây dựng một phòng tắm nước lá hợp với tiêu chuẩn du lịch, nếu có giỏi lắm thì người Dao Đỏ cũng chỉ dừng ở mức lên rừng kiếm lá về bán cho người Kinh.
Hiện tại, phần đông người Dao Đỏ cũng như những đồng bào thiểu số khác ở khu vực chung quanh thị trấn Sapa, Lào Cai chỉ đóng vai trò phông nền, chỗ lót đường cho ngành du lịch, đời sống bà con ở đây vẫn nghèo rớt mùng tơi, thiếu ăn, thiếu mặc và lạc hậu. Những cô gái Dao Đỏ nếu nhanh nhẹn, có nhan sắc thì cố gắng đi học tiếng Anh, tiếng Hoa để làm phiên dịch, thi thoảng lén lút dắt khách Tây về nhà để phục vụ tắm nước lá thuốc, họ chỉ dám làm lén lút vì nếu chủ khách sạn và chủ công ty lữ hành biết được, cơ hội làm việc của họ sẽ mất. Họ chỉ được phép dẫn khách đến bản làng và giới thiệu cho khách về bản sắc văn hóa của buôn làng.
Tuy nhiên, theo như Kim thấy thì cũng chẳng còn bản sắc văn hóa nào để giới thiệu với khách, cái cần giới thiệu, cái bản sắc thật thì phải giấu đi, chỉ được phép giới thiệu những gì được định hướng trong các văn bản, các khóa học với khách. Không những thế, các cô hướng dẫn viên, phiên dịch này còn phải biết giấu cái nghèo của mình đi để cho khách thấy đời sống trong bản làng toàn màu hồng, lãng mạn và “sung túc một cách có bản sắc nhờ ơn nhà nước, ơn Đảng”.
Trung bình, mỗi ngày cô dắt hai lượt khách về bản làng, mỗi lượt từ mười lăm đến hai mươi du khách, nhưng chỉ dắt thoáng qua, khách chụp hình bà con bản làng với ánh nhìn lạ lẫm pha một chút kinh hãi bởi đời sống còn quá nghèo và lạc hậu của họ, cũng có người thích thú khi gặp cảnh sống na ná người nguyên thủy của bà con và họ nói rằng đây là chuyến đi may mắn của họ, bởi không dễ gì gặp được đời sống cổ sơ, thiếu thốn và chân chất như ở đây.
Nghe họ nói thế, Kim chỉ biết buồn và xót xa cho bà con của cô bởi vì cái mà họ gọi là đời sống nguyên thủy, cổ sơ thì hoàn toàn chính xác nhưng vấn đề thật thà, chân chất cần phải xem lại. Bởi vì từ ngày dịch vụ du lịch xuất hiện, người Dao Đỏ mất hẳn bản tính thật thà cố hữu, họ phải đối phó với một thực tại phũ phàng mà ở đó, họ có thể bị lừa lọc, bị lợi dụng và bị đẩy xuống hàng súc vật để làm trò phục vụ du lịch.
Ban đầu, người Dao Đỏ không hay biết mình bị lợi dụng, nhưng càng về sau, đồng bào Dao Đỏ càng cay đắng nhận ra cái mà người ta gọi là dịch vụ du lịch, nâng cao đời sống cho bà con thực tế chỉ là lời hoa mỹ. Mục đích chính vẫn là mượn sự nghèo khổ và mượn những bí quyết tắm lá thuốc của bà con để làm giàu. Chính vì thế, bà con bắt đầu thay đổi để thích ứng, thay vì thật thà, chịu khổ, người Dao Đỏ cũng chạy đôn chạy đáo buôn bán, hái lá rừng bán cho các dịch vụ massage, tắm lá nhưng giữ riêng bí quyết lại cho mình.
Dịch vụ hái ra tiền
Cô Phạm Thị Hoa, một người Dao Đỏ khác, là em họ của Kim, cho chúng tôi biết thêm, hiện tại, các dịch vụ massage ở Sapa có thể nói là rất tuyệt vời, đương nhiên vẫn có những vấn đề tế nhị không nên nói ra, nhưng dù sao thì nếu dịch vụ massage không có những hoạt động tế nhị này sẽ ít ai tìm đến. Nhưng chuyện tắm nước thuốc Dao Đỏ thì hiệu quả của nó không đáng kể như đã quảng cáo, bởi ngoài những loại lá hiện tại đang có trong các bồn thuốc ngâm của các dịch vụ ở Sapa vẫn còn thiếu một thứ lá rất quí, tuy không hiếm nhưng nếu không có nó, khả năng giải mỏi và điều hòa khí huyết của nước tắm giảm xuống chỉ còn chưa được 10%.
Chính vì thế, nếu khách muốn tắm nước thuốc thực thụ, chỉ còn cách duy nhất là đến các bản làng để tắm. Nhưng Hoa cũng cay đắng thừa nhận rằng đó chỉ là cách đối phó đáng buồn của người Dao Đỏ trước tình trạng họ bị lợi dụng, chứ người Dao Đỏ không hề muốn sống giả dối, không hề muốn làm những việc mà mình không thích. Rất tiếc là người Dao Đỏ phải làm thế để tồn tại.
Cái gọi là duy trì tồn tại của bà con Dao Đỏ cũng chỉ để đối phó tình thế với các dịch vụ mua đoạn bán đành trong du lịch không hơn không kém. Vì có giấu bí quyết gì đi chăng nữa thì một gói thuốc lá tắm cũng chỉ được các dịch vụ đặt hàng từ 15 ngàn đồng đến 20 ngàn đồng. Nhưng khi nấu ra để phục vụ khách, nó được tính từ 150 ngàn đồng đến vài trăm ngàn đồng, tùy vào dung lượng thuốc, nồng độ của thuốc và chất lượng phục vụ ở mỗi nơi. Bù cho bà con lặn lội vào rừng, hái từng nắm lá, đối diện với mọi thứ nguy hiểm rình rập.
Sapa mùa Đông, khí lạnh và tuyết rơi luôn là một lời mời gọi đầy hấp dẫn với du khách và cũng là cơ hội hái tiền của ngành du lịch. Nhưng đây cũng là mùa đói rét và thất thu nặng nhất của đồng bào dân tộc thiểu số vì không đi hái lá thuốc được, mùa màng hư hại nặng.
Nhóm phóng viên từng trình từ Việt Nam.
