CHÂN PHƯƠNG giới thiệu và biên soạn
Ngày 4-1-2014, bảo tàng viện British Museum vừa bế mạc thành công cuộc triển lãm về
SHUNGA, Sex & Pleasure in Japanese Art (Xuân Họa, Lạc thú Nhục dục trong Nghệ Thuật Nhật Bản). Dưới dạng tranh vẽ, sách với tranh in ngợi ca tình dục đủ dạng, Shunga rất phổ
biến trong ba thế kỷ 17, 18, 19 bên Nhật, đặc biệt dưới triều đại Edo.
 |
| Bài thơ Chăn Gối - tranh của UTAMARO (khoảng 1788).
SHUNGA mượn từ Hán văn chungongwa (xuân cung họa) do các quí tộc hay thương nhân thời Minh đặt hàng, và thịnh hành dưới triều đại của Khang Hi - hoàng đế nhà Thanh ham thích sưu tầm loại tranh phong tình này. Sang Nhật, xuân họa gắn liền với văn hóa truy hoan đề cao thú nhục dục của khách chơi và giới ca kỷ ở chốn phù thế ukiyo-e . (Phù thế là cách gọi lầu xanh hay động điếm mọc nhanh theo đà phát triển đô thị tại Nhật vào đầu t.k. 17. Giai cấp tư sản thương nhân cùng giới võ sĩ samurai là khách hàng quen thuộc của chốn này). Dân Nhật cũng dùng tranh sách shunga làm quà tặng các cặp tình nhân hay vợ chồng mới cưới.
Tính đa dạng của loại tranh này hiện lên dưới các bút lông lừng danh của Kiyonaga, Hokusai hay Utamaro. Từ 1770 đến 1850, ba nhà danh họa này đã vẽ rồi in nhiều kiệt tác xuân họa như bức Bài thơ chăn gối của Utamaro, Giấc mơ ngư phủ của Hokusai, Tranh giấu trong tay áo của Kiyonaga...  Torii Kiyonaga – Sode no maki ( Tranh giấu trong tay áo), khoảng 1785.
Nhưng kỳ bí và khiêu dâm hơn hết là họa phẩm Giấc mơ của vợ ngư phủ do HOKUSAI (1760-1849) vẽ, khắc, in màu trên mộc bản. Dựa vào truyền thuyết về nàng Tamatori - thợ lặn tìm bào ngư - vì đức Vua liều mình xuống Thủy Cung, bị Long Vương cùng đám thủy quái hành hung. Mượn tích xưa làm cớ, họa sĩ sáng tác nên bức họa làm chấn động người xem, trong đó có các tên tuổi như Huysman, Edmond de Goncourt, Toulouse-Lautrec, Rodin, Picasso...
 Dù Nhật du nhập và học hỏi qua nhiều thế hệ văn hóa-tư tưởng Trung Hoa, đặc biệt Nho giáo với Phật giáo, tín ngưỡng truyền thống là Thần Đạo vẫn duy trì các tập tục thờ cúng sinh thực khí (kiểu Nõn-Nường ở VN). Trong các đền miếu và lễ hội Thần đạo, họ cúng bái dương vật cùng các hình tượng giao hợp không khác chi điêu khắc Ấn độ giáo quanh đền Laksmana hoặc bái vật giáo thờ Đực-Cái trong tín ngưỡng mấy bộ lạc Thái Bình Dương. Phải kể thêm ảnh hưởng Lão-Trang qua triết lý Âm Dương hòa điệu đã thấm vào thế giới quan Thần đạo; nhờ đó dân Nhật thoát khỏi luân lý Khổng-Nho và không xem các thú dục lạc là chuyện cấm kỵ; chí ít cho đến t.k. 20 khi nước Phù Tang mở cửa tiếp thu văn minh phương Tây kèm các giá trị đạo lý Thiên Chúa Giáo ít thân thiện với dục tình và thân xác. 
́
Dưới con mắt bình dân - và không riêng gì ở Nhật - trò giao hợp với lạc thú xác thịt là nhu cầu tự nhiên nằm ngoài sự giám sát của "thuần phong mỹ tục". Họa phẩm bên dưới của Kyosai để lộ cái nhếch mép hóm hỉnh của nghệ sĩ đối với loại sinh hoạt khá thường tình của mọi cặp nam-nữ dưới gầm trời này. Đồng thời bức tranh cũng cho thấy tâm trạng thoải mái với phong cách không cường điệu từ những con người trưởng thành trong một dòng văn hóa ít bị ức chế về quan hệ thân xác. Ngày nay, sự phổ biến kiến thức nhân học-khảo cổ đã xô đạp nhiều hàng rào ngăn cấm của giáo lý hay đạo đức đối với sex và tình dục. Chẳng phải các bộ lạc sơ khai và bán khai với tục thờ cúng sinh thực khí và giao hợp đực-cái đã nhắc cho ta biết rằng : thời xa xưa tổ tiên của loài người hoàn toàn không có ý thức hay mặc cảm về Tội Tổ Tông!  Kawanabe Kyōsai (1871-1889) vẽ shunga biếm họa. Khi trái đất trở thành cái làng, các thứ văn hóa và tín ngưỡng phải tập đối thoại hay thảo luận với nhau. Nhà bình luận mỹ thuật Victoria Sadler trên báo HuffingtonPost U.K.* ngợi khen British Museum dưới sự chủ trì của Tim Clark đã tổ chức đúng lúc cuộc triển lãm này cho công chúng nước Anh được dịp tìm hiểu thêm về Á Đông qua nghệ thuật phong tình Nhật. Cộng vào các tranh cãi gay go về sex và porno hiện nay trong xã hội Anh, cuộc trưng bày họa phẩm khiến giới thưởng ngoạn phải bàn về vấn đề giá trị nghệ thuật của shunga. Với sự lạm phát và toàn cầu hóa các tranh ảnh dung tục trên internet, ranh giới giữa duc tình sex và khiêu dâm porno càng trở nên linh động khó phân biệt. Nếu " luân lý và thẩm mỹ cả hai đều do văn hóa nhào nặn ra " - như Katie Engelhart viết trên báo The Guardian **, " Does Japanese Shunga turn porn into art ? " - biết căn cứ vào đâu để đánh giá phải trái, hay dở...? Giới làm luật Âu-Mỹ thường dựa vào các tiêu chí khoa học cùng đạo đức phương Tây để thiết lập tường lửa ngăn cấm sự dung tục sa đọa từ những sản phẩm khiêu dâm. Làm cho phân minh cái đẹp nghệ thuật với sự dâm ô đồi trụy lại là việc chuyên môn của giới sáng tác và nghiên cứu mỹ thuật. Chẳng cần phải dông dài, đây là cuộc tranh luận khó phân thắng bại giữa triết học với tôn giáo bắt đầu từ Hi lạp cổ đại, và chắc chắn còn tiếp diễn. Bởi vậy không cá nhân nào trên quả đất này - dù là vị giáo chủ hoặc ngài chủ tịch tối cao pháp viện - có đủ thẩm quyền để cầm cán cân vừa pháp lý vừa đạo lý ra phân xử vụ án văn hóa của dục tính và tình dục. Ngoài các nguồn thông tin hiếm quí, cuộc triển lãm của British Museum tại Luân đôn mấy tháng vừa qua đã mở rộng không gian nghị luận cho những công dân trưởng thành có văn hóa trao đổi ý kiến về một đề tài vốn phức tạp và tế nhị : quan hệ tình dục với lạc thú xác thịt cũng như các chuẩn mực văn minh khả dĩ tách bạch nhu cầu sex lành mạnh ra khỏi vùng tối của dâm ô bệnh hoạn. Bài viết ngắn này tất nhiên không thể bàn đến nan đề kinh tế nghiêm trọng ẩn sau thị trường nhục dục cùng bọn cai thầu ma cô khai thác thân xác đàn bà hay trẻ em để tìm lợi nhuận từ nạn nghèo đói và tệ trạng của xã hội bất bình đẳng. CHÂN PHƯƠNG CHÚ THÍCH *http://www.huffingtonpost.co.uk/victoria-sadler/shunga-exhibition-review_b_4303630.html **http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/dec/21/shunga-british-museum-japan-art-sex  |
