TỰ DO VÀ KHIÊM CUNG
82. Hai Thứ tự do
Ở đời có hai hình thức tự do: tự do ham muốn và tự do thoát khỏi ham muốn.
Văn
hóa phương Tây chọn loại tự do thứ nhất, tôn sùng nó và đặt nó lên
trang đầu của hiến pháp quốc gia và của bản tuyên ngôn nhân quyền. Có
thể nói rằng hầu hết các nền dân chủ của phương Tây đều hàm chứa một tín
điều: Bảo vệ tự do của con người để họ trọn quyền thực hiện điều họ
mong muốn. Nhưng rất tiếc, trong các nền dân chủ ấy con người nào thật
sự được tự do hoàn toàn!
Loại
tự do thứ hai – thoát khỏi sự ham muốn – chỉ được thấy trong một số
cộng đồng đạo giáo. Không ham muốn hay vô tham được đánh dấu bằng sự mãn
nguyện, tức trạng thái tự tại không vị tham ái chế ngự. Trong cộng đồng
tự tại, như đạo tràng của chúng tôi chẳng hạn, mọi người đều thật sự tự
do hoàn toàn.
83. Bạn chọn hình thức tự do nào?
Hai
tỷ kheo trưởng lão Thái được một gia đình nọ thỉnh về nhà cúng dường
trai tăng. Hai vị được đưa vào phòng khách có hồ cá cảnh với nhiều loại
cá sặc sỡ rất đẹp mắt. Nhìn cá, một vị phàn nàn rằng giữ cá trong hồ
không khác gì cầm tù nhân trong khám. Cá có tội tình gì mà phải bị nhốt
như vậy. Thật trái với đạo lý từ bi của Phật giáo. Theo ông cá phải được
sống tự do trong sông rạch, ao hồ và muốn bơi đi đâu thì bơi. Vị trưởng
lão kia không đồng ý và lý luận rằng trong hồ cá không thật sự được tự
do nhưng tránh được các hiểm nguy lúc nào cũng chực chờ. Ông kể ra một
số như sau:
Bị
bắt. Thử hỏi có ai thả mồi câu cá trong hồ này không? Chắc chắn là
không. Hãy thử hình dung cá sống hoang dã. Mỗi khi thấy con trùn ngo
ngoe nó không biết chắc trùn đó thật hay giả. Nếu gặp phải trùn câu, nó
dính lưỡi câu, bị kéo thẳng lên khỏi mặt nước và chết là cái chắc. Cá
hoang dã nơm nớp lo sợ mỗi khi bụng đói cồn cào và mối lo sợ này làm
chúng động não, đau tim, chết sớm!
Bị
ăn thịt. Cá hoang dã luôn luôn sợ cá lớn hơn đớp mình. Ngoài ra chúng
còn sợ các hóc hẻm không an toàn của nhiều suối ngang, rạch dọc tối tăm
và ô nhiễm. Các họa này, thiết nghĩ không chủ nhân nào muốn gieo cho cá
mình nuôi trong hồ.
Ăn
phủ phê. Cá hoang dã có lúc không đủ mồi ăn, chớ cá trong hồ thì không
bao giờ; chúng như sống kế bên “nhà hàng”, ngày hai bữa được đưa thức ăn
bổ dưỡng đến tận miệng. Như vậy chúng không bao giờ sợ đói.
Sống
trong nước điều hòa. Hồ nước lúc nào cũng được điều hòa nhiệt độ, độ
mặn, độ pH, độ oxy hòa tan, v.v... Cá trong hồ không phải lo thời tiết
nóng lạnh, khô hạn như cá hoang dã.
Được
chăm sóc sức khỏe. Cá trong hồ có “bảo hiểm sức khỏe” không tốn tiền mà
rất tốt. Đã vậy chúng còn không cần phải đi đâu hết, bác sĩ thú y đến
tận nhà. Cá hoang dã làm gì được các đặc lợi này!
Vị
trưởng lão thứ hai này kết luận rằng cá trong hồ có cuộc sống bảo đảm
hơn cá hoang dã. Cũng vậy, trưởng lão nói, người sống đời thánh thiện
không được tự do bay nhảy đó đây theo sở thích mình nhưng tránh được
những rắc rối không lường.
Bạn thích thứ tự do nào?
