Thi sĩ trên mạng

 LX:   Đặt lại tên bài dịch

Alexandra Alter*

Chân Phương dịch

Một đêm thứ Sáu gần đây, Tyler Knott Gregson, thi sĩ tóc hung xâm mình gốc Montana, đã bước lên sàn gỗ trong một quán sách ở Manhattan để rực sáng trước đám đông tụ họp mừng thi tuyển hài cú mới của anh.

“Tuyệt quá. Tôi rất thích các bạn đến chia vui,” anh nói với khoảng 150 người đến

dự chật cả quán Barnes&Noble . Thính giả, phần lớn là giới trẻ và phái đẹp, ứng đáp như một tập thể cuồng nhiệt.

Bảy năm trước khi anh 34 tuổi, Gregson kiếm ăn độ nhật bằng nghề viết mướn, sản xuất hàng loạt các trang miêu tả máy tập thể dục, các loại thuốc nuôi dưỡng tóc và các

khí cụ chụp hình y khoa. Hiện nay, nhờ vào 560.000 người hâm mộ trên Instagram và Tumblr, trong giới văn học anh trở nên tương đương với loài kỳ lân - một nhà thơ tiếng tăm có thi phẩm bán chạy.

Gregson thuộc thế hệ mới các nhà thơ trẻ khôn khéo của thời đại số hóa được dân mạng yêu chuộng phóng nhanh vào danh sách bestseller, nơi mà các thi phẩm hiếm khi thấy mặt. Các thi sĩ tài tử này không được trao giải thưởng văn học, và đa số chưa từng tham dự một khóa viết văn nào.

Sức thu hút của họ lại nhờ vào hương vị không trau chuốt của những câu thơ thường có vẻ như là xé ra từ các trang nhật ký. Và các bài thơ họ viết lan rộng đến hàng trăm nghìn độc giả, gây nên sự chú ý của đám môi giới văn học, biên tập và xuất bản, vừa lật ngược vị thế của môn thi ca xưa nay vẫn nổi tiếng như một nghệ thuật cao kỳ ít thu hút quần chúng.

Sự trỗi nhanh của các thi sĩ Instapoet có lẽ chẳng làm lung lay được thiết chế văn học, và các trang họ viết chắc khó gây được sự thán phục trong giới phê bình hay những nhà mỹ học khắt khe – các vị này sẽ không khỏi cười nhạo việc lầm lẫn phẩm chất nghệ thuật với số lượng nhiều lần bấm chuột. Nhưng họ có thể uốn nắn lại cách nhìn thi ca như một

loại media sáng tạo đang đi xuống.

Thi phẩm đầu tay của Gregson, “ Chasers of the Light ” (Những kẻ rượt đuổi ánh sáng)

trở thành sách bán chạy toàn quốc và được in ra hơn 120.000 cuốn. Để thấy tầm cỡ con số này, tập thơ “Faithful and Virtuous Night” (Đêm thủy chung và đạo hạnh) thắng giải National Book Award của Louise Gluck năm ngoái chỉ in ra 20.000 bản.

Cuốn sách mới của anh “All the Words are Yours” (Mọi chữ thuộc về em) cũng có vẻ được ưa thích rộng rãi với 100.000 ấn bản. Nhiều bài hài cú là các trầm tư ngắn gọn về tình yêu và nhung nhớ đã nhận được hàng nghìn lời bàn trên mạng. “Tôi muốn những ngày và đêm của mình bão hòa âm thanh của em”, bài thơ này được 8.770 ghi nhận trên Tumblr. Tập thơ này gần đây nhảy lên hạng 3 trên danh sách 10 thi phẩm bán chạy nhất của Nielsen, vượt qua Dante, Homer, Seamus Heaney và Khalil Gibran.

Gregson không phải là kẻ dấy loạn số hóa duy nhất trên danh sách. Ba trong số mười thi phẩm đứng đầu danh sách bán chạy toàn quốc là mấy tập thơ của các ngòi viết trẻ đã lôi kéo được nhiều ngưỡng mộ trên Tumblr và Instagram, trong đó có “Milk and Honey”

(Sữa và Mật) của Rupi Kaur và “Memories” (Hoài Niệm) của Lang Leav.

Ms. Leav hiện đang ở Tân Tây Lan, bắt đầu đăng thơ trên Tumblr năm 2012 và chị kinh ngạc khi thấy sáng tác của mình lan rộng trên mạng. “Tôi không hiểu điều gì đã xui khiến tôi đăng thơ trên mạng, vì phần nhiều đó là chuyện riêng tư,” Leav nói. “Nhưng thơ tôi đã thực sự có âm vang và được thiên hạ bắt đầu chia sẻ trên các mạng xã hội”.

Những kẻ hâm mộ trên mạng - nay được khoảng một triệu người – đã thúc giục nữ thi sĩ cho ấn hành một tập thơ. Vì thế năm 2013 chị tự xuất bản “Love & Misadventure”( Ái tình & Trắc trở ) bán được một vạn cuốn ngay tháng đầu. Chị tìm được tay môi giới và nhanh chóng được nhà Andrews McMeel đề nghị xuất bản, và sau đó đã phát hành ba tập thơ cho chị. Với những bài thơ thẳng thắn về tình yêu, nhục dục, thất tình và bội bạc, các thi tập này tất thảy đã bán hơn 300.000 quyển. “Mang em đến một nơi nào có thể làm em xúc động – em muốn trao hiến quả tim mình”, một bài thơ của chị khởi đầu như thế.

Khó mà xác định điều gì đã nhóm lên sức thu hút rộng của thơ trên Tumblr và Instagram, các địa chỉ mạng được biết đến nhiều hơn nhờ quảng bá selfie của các gương mặt danh tiếng cùng hình ảnh chó mèo. Nhưng cũng như với nhiều hiện tượng lây nhiễm khó giải thích khác, thường thường là có dính dáng đến mấy chị em Kardashian.*

Mùa thu trước, Khloé Kardashian đã chia sẻ bài thơ của Ms. Leav “Closure” (Kết cục) trên Instagram nơi Khloé có trên 35 triệu người hâm mộ. Bài thơ dùng ngôi thứ nhất nói về dư âm cuộc tình tan vỡ ấy đã nhận được 419.000 ‘likes”. Sinh hoạt trên Instagram của Ms. Kardashian cũng cuốn hút hàng loạt độc giả truy tìm thơ của Robert Drake…

Tên thật là Robert Macias, nhà thơ sống ở Miami Robert Drake hiện nay có 1.300.000 người tìm đọc thơ anh trên Instagram và một số độc giả nồng nhiệt mua thi phẩm đã ấn hành của anh. Năm ngoái anh bán được khoảng 160.000 bản các tập thơ anh tự xuất bản “Black Butterfly” ( Bướm đen) và “Beautiful Chaos” (Hỗn mang xinh đẹp). “Tôi vẫn còn kinh ngạc vì đã bán được nhiều như thế trong một thời gian thật ngắn, mà đây là thơ - một thể loại thiên hạ không quan tâm đến,” theo lời Macias, thi sĩ chuyên sáng tác những câu thơ thường ngắn, giàu cảm hứng và có hiệu quả như nắm đấm.

Không có chi bảo đảm cho sự phục hồi của thơ. Tỉ lệ dân Mỹ cho biết rằng họ vẫn đọc thơ rơi xuống còn 6.7% năm 2012 so với 12% năm 2002, theo một báo cáo của National Endowment for the Arts (Quỷ Nghệ Thuật Quốc Gia). Nhưng vòng quay diệt vong có thể chậm lại. Button Poetry, một kênh trên You Tube chuyên về loại thơ đọc ra lời có gần 430 nghìn người đăng ký, và loạt thơ số hóa “Một ngày một bài thơ” của Viện Hàn Lâm Thi Sĩ Mỹ lan rộng đến 350.000 độc giả.

Vài thi sĩ thành danh nói rằng lòng mến chuộng đối với thơ trên các mạng xã hội đã mang sự tốt lành đến cho toàn lĩnh vực này, không chỉ với những ai mới nhập làng thơ, và đã mở ra nhiều hướng đi cho các ngòi bút chắc là còn phải vất vả mới tìm được nơi xuất bản cho mình.

Chủ biên tạp chí Poetry, Don Share nói: “Người ta không còn lệ thuộc vào mấy kẻ canh cổng. Xã hội mạng thực là tốt cho các thi sĩ có vẻ bị văn hóa chủ lưu gạt ra rìa nếu không tìm được diễn đàn mạng.”

Gregson bắt đầu làm thơ từ lúc 12 tuổi, hí hoái ráp vần khi tâm trí không tập trung trong giờ học. Anh chẳng khi nào nghĩ là mình sẽ kiếm sống bằng cái nghiệp này. Anh nói: “ Trong ngành xuất bản, in thơ là chuyện rất rủi ro.” Khi anh bắt đầu đăng thơ lên Tumblr bảy năm trước, chủ yếu anh muốn chia sẻ với gia đình và bè bạn. Anh nói: “Tôi viết luôn luôn như một cách giải tỏa sự căng ép trong óc mình.”

Sau đó những kẻ không quen bắt đầu bình luận thơ anh - những bài thơ nhiều đề tài, từ tự thú thô nhám, đôi khi thơ tình dục, cho đến các triết thi ngợi ca thiên nhiên. Công chúng của anh gia tăng. Một số kẻ nhiệt thành ngưỡng mộ đã xâm lên thân thể họ những ảnh chụp các câu thơ của anh.

Hiện nay anh đang gia công cho tập thơ thứ ba vừa mở rộng hoạt động qua việc in lịch, tập vở và sách truyện nhi đồng. Rachel Vogel làm môi giới văn học cho anh nói: “Gregson chứng tỏ cho người ta thấy rằng thơ ca không phải là thứ thể loại khó thể tiếp cận.”

Điều này hiển nhiên trong buổi ký tặng sách ở Manhattan khi Gregson đáp lại các câu hỏi vừa ký tên cho mấy tập thơ trong một tiếng rưỡi đồng hồ. Một phụ nữ trẻ bật lời: “Tôi luôn luôn theo anh trên mạng, và đến dự hôm nay thật quá tuyệt. Anh trả lời những câu hỏi về cá voi với ong bầu (những sinh vật anh thích nhất) và miêu tả quá trình sáng tạo mà anh cho là khá phức tạp. “Các bạn nhìn thấy tất cả ý nghĩ của tôi. Nếu tôi nghĩ ra một điều nào là tôi viết ra. Nếu tôi viết nó ra thì tôi đưa lên mạng”, anh nói với các thính giả.

*Bài phóng sự văn nghệ này đã đăng trên nhật báo NEW YORK TIMES ngày 8-11-2015.