TIẾC THƯƠNG LUCIEN STRYK

                                     

   Trong dòng thơ Thiền Âu-Mỹ , Lucien Stryk là một gương mặt hàng đầu. Trong gần sáu mươi năm  sáng tác, dịch thuật, và giảng dạy về Văn học Á Đông ở Mỹ, ông có thể sánh vai với các đỉnh cao như Kerouac, Ginsberg, Snyder… trong sự nghiệp tập thể của các ngòi bút đã xây nên nhịp cầu văn hóa Đông Tây về thi ca và tư tưởng. Ông đã biên soạn và dịch nhiều tuyển tập thơ văn và kinh tạng Thiền Tông; quen thuộc nhất với độc giả có lẽ là thi tập The Penguin Book of Zen Poetry (1981) do ông tuyển dịch chung với giáo sư Takashi Ikemoto. Những suy nghiệm về thơ và Thiền tông được ông tập hợp trong quyển Encounter with Zen;Writing on Poetry and Zen (1982). Các bài thơ đặc sắc của ông nằm trong thi tuyển Selected Poems in năm 1976.

   Sinh năm 1924 ở Ba Lan, Lucien Stryk theo cha mẹ làm di dân qua Mỹ vào thời niên thiếu. Từng đi lính trong Thế Chiến Hai với tập thơ Whitman trong ba lô, ông chiến đấu trên trận tuyến phía Nam Thái Bình Dương. Kinh nghiệm chạm trán với cái chết vô nghĩa và bạo lực kinh hoàng của bom đạn đã để lại chấn thương sâu mà nhà thơ chúng ta phải mất nhiều năm tháng để vượt qua. Cuộc đụng độ đầy máu lửa với quân đội Thiên Hoàng đã khơi  lên óc hiếu kỳ khiến ông chịu khó tìm hiểu về văn hóa Nhật và thi ca- tư tưởng Á Đông, đặc biệt các dòng văn học Thiền ở Trung Hoa và Nhật Bản. Thời gian quán định và suy nghiệm sau chiến tranh đã giúp ông đối mặt được hố vực trong tâm hồn mình để bắt đầu viết những bài thơ về  quá khứ chết chóc. Mặt khác, quá trình học hỏi và dịch thuật văn thơ Thiền đã ảnh hưởng đậm nét trong thi pháp của Lucien Stryk, tiêu biểu là tập thơ ZEN Poems (1980) và những bài thơ ông viết về những sự vật hay nơi chốn bình dị vào giai đoạn cuối đời.  Ông đã bỏ công thu thập để giới thiệu nền thơ MidWest (vùng bình nguyên nằm giữa nước Mỹ) trong hai thi tuyển Heartland I, II. Ngoài ra ông cũng có cảm tình nhiều với Paris và văn thơ Pháp, qua sự giảng dạy của triết gia Bachelard lúc ông du học ở Sorbonne.

   Để tôn vinh nhà thơ - dịch giả, năm 2009 Hội Dịch Giả Hoa Kỳ đã thành lập giải thưởng dịch thuật dành riêng cho văn học Á châu mang tên  Lucien Stryk Prize.  Ông vừa qua đời ngày 24 tháng Giêng ở Luân Đôn, hưởng dương 88 tuổi. Mấy dòng ngắn gọn với các bài thơ dịch theo sau là bó hoa của một độc giả Á Đông  đưa tiễn một hồn thơ cao quý vào dịp giỗ ông 100 ngày sắp đến.

                                                                                                  CHÂN PHƯƠNG

  CÁI  HỐ

Đã hai mươi năm, tôi vẫn nhớ

Mùi xú uế bốc hơi dưới nắng,

Cái hố ấy cách xa ít nhất cả trăm thước

Khoảng vũng vịnh nơi bọn này gài đặt súng ống.

Núi với non bị bắn phá nát tan.

Hiển nhiên bãi biển chúng tôi đã chiếm.

Xú khí vẫn dội ngược về.

Tôi nghĩ đến mớ thùng rác

Đằng sau các tiệm cơm tàu

Gần nhà, khêu gợi lạ lùng trong

Một đêm hè, gợi ý nghĩa cho

Một cuộc sống khác. Dị biệt là ở đó.

Khi ba đứa bọn này, trẻ nhất trong

Nhóm lính, được phát mấy cây sào

Kèm mệnh lệnh phải moi mấy xác lên

Không thì đi theo tử thi luôn, chúng tôi

Cảm thấy chọc cười kiểu đó thật là thảm não.

Và được mấy tay thiện xạ cột mình trên cây

Dạy cho điệu múa vừa chạy vừa nhảy.

  THƯ GỬI JEAN-PAUL BAUDOT, MÙA GIÁNG SINH

Bạn ơi, hôm nay ngày nắng đẹp,

tuyết lấp lánh khắp nơi, tôi lại nhớ bạn,

bao nhiêu năm rồi, thời niên thiếu

tham gia Kháng Chiến bị quân Nazi vây hãm

trong hang sâu với mười lăm mạng khác

để sống sót bạn trở thành kẻ ăn thịt người.

Được lính Mỹ giải cứu, mùi thịt của đồng chí chết

còn hôi tanh trong miệng, bạn đã nhào vô đống tuyết

trên vùng Haute Savoie và nuốt tối đa để nôn tháo hết ra,

cách nào đó cố làm lại cuộc đời. Từ ấy mỗi bận đông về,

khi nhớ lại bạn vẫn liên tiếp ói mửa nhiều ngày.

Từ khi nghe bạn thuật câu chuyện ở Mabillon,

mỗi lần đông đến tôi lại thấy bạn nằm sải tay chân

trên vũng tuyết đầu mùa ,mặt úp vào mùi xú uế.

Jean-Paul ơi, một lần nữa tôi viết lá thư cho dù

bạn chẳng trả lời, bởi vì tôi phải viết:

ngày nay người ta còn làm những việc ghê tởm hơn.

Cầu mong bạn, và tất cả chúng ta, được bình yên,

trước khi mùa tuyết quay về.

  ỚN  LẠNH

Cây cối bùng trận pháo hoa,

sắc nóng mùa thu nhạt mất.

Chuyển động của chiếc lá cuối

đáp xuống bờ ao cạnh mảnh lông chim

đứa nhóc lượm đá ném con thiên nga

cặp cánh đập tóe nước

trong cuộc chơi nghịch đuổi.

Chú sóc xin chực mấy miếng ngon, mang chôn

các mẩu thức ăn vào thửa đất riêng

trước khi tiếng gió róc rách như suối

của một đêm rét căm mò đến.

Tôi quay về, buồn ngủ khật khờ,

bày chuyện với chiếc lá và đóa hoa héo,

qua khỏi bông hồng hấp hối, tôi nhìn thẳng

vào tròng mắt lạnh của mặt trời mùa đông

dẫm lên cỏ gai, bồ công anh,

và gương mặt cuối cùng trên quả đất.

Thức giấc vừa run ớn lạnh, nghe

qua âm thanh rè rè bản tin buổi sáng

rỉ máu con số tử vong.

 SUY  TƯỞNG

Phải mất ba phần tư thế kỷ

tôi mới hiểu ra

đôi mắt nhà thơ 

chẳng cần chớp nháy

như phản chiếu từ những

bức tường thủy tinh và thép,

không chừng tôi bà con 

với se sẻ nhiều hơn

là với một chú chim sặc sỡ,

hòa nhập với đá với trời,

nghe sấm động lan vòng

từ cái lưỡi trái chuông tròn chín,

và bình an hiển hiện rõ nhất

vào một ngày thiếu nắng. 

Tôi biết rằng trần gian này

cần tên hề của vua già

để chỉ ra thực chất của nó,

trò nghịch của tay kim thuật đơn độc,  

vầng thái dương kia.

 PHƯƠNG  NAM

Rảo bộ đêm đêm, tôi luôn luôn quay về địa điểm
xa hơn xưởng đồ hộp và mấy ruộng bắp

nơi ngôi nhà nông trại nhìn về phương Nam giữa đám cây cao
tôi mơ tưởng sống đời mình ở đó, mọi sự diễn ra

trong gian phòng tầng trên: đọc sách dưới nắng trời, chuyện trò
với người bạn bên cốc rượu, các bài thơ dài viết nửa đêm

chan hòa ánh trăng sao. Và chẳng có gì được cứu vớt
dù ở đâu bất kể. Khi đã mãn nguyện với cuộc đời ấy,

tôi hình dung một con đường xuống phương Nam
xuyên qua ruộng bắp với lúa mì đến tận vịnh Mễ Tây Cơ!

Mỗi đêm tôi rảo bước để thực tập cho cuộc lữ hành đó.

                                                                                                                                                                                               CHÂN PHƯƠNG  tuyển dịch.