Ký Mai Ninh

Bác sĩ và bệnh viện trong chuyến tham quan Myanmar

 MAI  NINH

  Đa số trong chúng tôi đến Myanmar lần đầu nhưng trong chuyến đi này chỉ ở Yangon có hơn hai ngày. Ngày thứ nhất, đi một vòng dạo thăm thành phố. Đứng bên hồ nhìn sang bờ kia, mái nhà bà Aung San Suu Kyi ẩn hiện, loáng sau bóng cây.
Đi tiếp khúc nữa gặp một mảnh đất rộng giữa trung tâm với những tấm chắn lớn bọc quanh, hẳn là công trình xây dựng một khu thương mại tầm cỡ đang khởi công. Nhìn kỹ, hoá ra công ty trúng thầu là của một nhà đâu tư địa ốc tên tuổi bậc nhất Việt Nam. Thành phố Yangon có những con đường rộng đẹp của thời thuộc địa Anh. Cây cối cao lớn chưa bị sự phát triển thành phố tấn công, những công trình kiến trúc tây phương cùng thời vẫn còn đó, dù đa số đã hư hỏng và nhuốm màu năm tháng. Ngày thứ hai, chúng tôi lên đồi tham quan ngôi chùa Shwedagon nổi tiếng nhất, với tháp dát vàng cẩn kim cương đá quí cùng vô số phù đồ tượng Phật chung quanh. Không thoải mái lắm giữa không gian hỗn tạp màu mè, tôi tự nghĩ: Tối nay sẽ tìm cách ngắm tháp chùa ấy, từ xa.

   Chẳng ngờ, sau khi được chiêm ngưỡng đỉnh Shwedagon gắn đầy sao lấp lánh trong đêm xanh tôi đã có cơ hội đầu tiên (trong ba lần liên tiếp) “đi mua thuốc, đi bác sĩ và bệnh viện” ở xứ sở này. Vô tình đáp ứng phần nào ý nghĩ: Đến thăm một đất nước, dù chỉ là du khách cũng không thể không muốn biết ít nhiều về văn hoá, xã hội, con người và những gì liên quan đến đời sống của người dân nước ấy, chẳng hạn y tế và giáo dục. Nhất là khi xứ sở đó vừa sang một trang sử mới, đang có nhiều cơ hội và trên đà cải cách.

  12g khuya, cơn bệnh lâu rồi bỗng trở lại. Tôi đành nhờ nhân viên khách sạn chỉ cho một hiệu thuốc trực đêm. Anh đã nhiệt tình dẫn tôi đi bộ, ngang qua hai, ba khúc đường đêm đến một bệnh viện gần đấy. Đèn đường vàng đục chiếu xuống vỉa hè những tia sáng yếu. Đây đó mấy chiếc bàn con, bếp than cháy đỏ, đàn ông đàn bà và có cả các đứa trẻ lúm xúm trên những chiếc ghế đẩu thấp gần mặt đất. Mùi cháo, bún, mắm và thịt cá nướng xông lên, bốc khói. Những thứ mùi này nếu bình thường thì tôi đã thấy chúng “thơm điếc mũi”, nhưng với cơn bệnh đang hành cảm giác khó chịu càng làm điêu đứng. Đến trước bệnh viện, cổng vào mờ mờ sáng, bên trong thấp thoáng vài ánh đèn, tôi đâm e ngại. Liệu vào đó phải đợi đến bao giờ mới được khám? Nhìn sang bên, chợt thấy một hiệu thuốc ngay đấy, hai người mặc áo khoác trắng đang loay hoay giữa các tủ kính, không có người khách nào. Bỗng nhớ lúc đi mua thuốc ở Việt Nam, tôi vội nói với anh nhân viên khách sạn là nếu không nhất thiết phải có toa bác sĩ mới mua được thuốc thì tôi khỏi cần vào bệnh viện. Anh ta có vẻ ngần ngại nhưng tôi đã bước ngay đến trước quầy. Người bán đọc mấy cái tên tôi đã viết vội trên tờ giấy trước khi đi, hỏi tôi muốn mua mấy viên kháng sinh. Nghe vậy tôi lại nghĩ đến Việt Nam, giống y, ít ai mua cả vỉ hay nguyên ống thuốc. Dù thuốc kháng sinh bắt buộc phải uống đủ liều, nhưng người nghèo chỉ mua vài viên cho 1 hay 2 ngày trước đã, nếu chưa đỡ hoặc khi có tiền sẽ mua tiếp. Nhờ thuốc, sớm hôm sau tôi đã đứng dậy được để ra sân bay cùng các anh chị bạn, tiếp tục hành trình.

  Con đường từ phi trường về khu “Bagan cũ” đẹp thanh bình, thênh thang dưới những hàng cây xanh mướt, dù trông ra xa hiếm thấy có vườn rau. Sông nước chẳng thiếu nhưng tôi nghe nói “dẫn thuỷ nhập điền” chẳng có bao nhiêu nên đất Bagan khô cằn, trồng không nổi lúa. Xe lướt qua chập chùng chùa, tháp, phù đồ lớn nhỏ, khiêm nhường lẫn đồ sộ. Cũng có một vài ngôi đền với tường cột cẩn gương óng ánh nhưng thường thì đơn giản xây bằng gạch đỏ, thật khác với ở Yangon. Tôi ngạc nhiên thấy đa số đều còn nguyên vẹn từ chân lên đỉnh, dù nghe nói nơi này đã trải qua nhiều thiên tai : động đất, nước lũ dâng từ sông Irrawaddy từng tàn phá rất nhiều di tích. Về sau mới biết, nhà nước của xứ sở sùng đạo này đã trưng dụng dân chúng và dành những số tiền khổng lồ để trùng tu các đền chùa. Do đó lắm lăng tẩm màu gạch vẫn còn tươi. Tôi đoán con đường đại lộ đang đi hẳn được làm cùng lúc với sự phục hồi chùa chiền, cho xứng đáng. Có giả thiết cho rằng hằng triệu viên gạch nung cần thiết cho việc trùng tu có một không hai ấy đã là nguyên nhân đưa đến sự tàn phá những khu rừng chung quanh.   

  Đường rộng nhưng rất ít xe cộ, thỉnh thoảng một chiếc xe ngựa chở đôi người mang hàng ra chợ hay vài du khách nhàn tản đạp từng vòng xe. Tôi tự nhủ mình sẽ cũng như họ, mấy ngày lưu lại đây sẽ dùng xe đạp đi loanh quanh tham quan thắng cảnh.

   Vậy mà chưa thực hiện đủ ý muốn thì, vì cơn bệnh tái phát, tôi đã phải leo lên taxi đi từ khu “Bagan cũ” đến phố “Bagan mới” để tìm bác sĩ. Tôi cứ ngỡ anh tài xế trẻ sẽ đưa mình đến phòng mạch của một bác sĩ trong vùng như nhân viên khách sạn đã nói trước. Chẳng ngờ anh lái xe rẽ vào một ngôi làng nhỏ, đậu trước căn nhà lá đơn sơ. Một phụ nữ bồng con bước ra nói chuyện, chỉ trỏ với anh ta. Sau đó anh lên xe, rồ máy đi tiếp vào một con ngõ khác trong xóm ấy. Chúng tôi hỏi, anh trả lời là bác sĩ không có nhà, đang chữa bệnh cho ai đó trong khu này. Đang quá đau, đưa mắt nhìn thoáng qua khung cảnh làng mạc sơ sài tôi không khỏi e ngại, chẳng lẽ anh ta đang đi tìm một thầy lang vườn nào đó hay sao? Nhưng tôi không nói gì. Anh tài lăng xăng chạy hỏi xem “doctor” đang ở nhà nào. Cuối cùng anh về lại xe và bảo bác sĩ đã đi đến phòng khám bệnh. Nghe thế, tôi yên tâm tí chút, ông thầy thuốc của anh ta ít ra cũng có phòng mạch hẳn hoi, và “trong phố”!

  “Bagan mới” nhiều nhà cửa xe cộ và dĩ nhiên bụi bậm hơn, tựa như một thị trấn ven đường. Xe ngừng trước căn nhà thấp có bảng ghi “clinic”, cửa sắt kéo kín. Nhưng chỉ vài phút sau bác sĩ về tới. Lúc tôi xuống xe bước sang, đã có vài bệnh nhân đột nhiên xuất hiện, không biết họ đứng chờ ở đâu trước đó và lâu chưa mà tôi không thấy. Trong khi đợi bác sĩ mở khoá, tôi đau quặn người, phải ngồi ngay trên bệ đường. Có lẽ do thế, các bệnh nhân kia đã lặng lẽ ngồi xuống hàng ghế đợi và giơ tay tỏ ý nhường cho tôi vào trước. Đấy là một căn phòng nhỏ, có giường khám và tủ thuốc, tương đối sạch sẽ. Ông bác sĩ điềm đạm, chững chạc, nói tiếng Anh, và không có gì khiến ta có thể liên tưởng đến căn nhà tối trong ngôi làng nghèo của ông mà anh taxi đã ghé qua trước đó. Tôi đã được hỏi han, khám bệnh, được một gói thuốc cùng những dặn dò kỹ lưỡng về cách dùng và nên ăn uống ra sao. Tôi đã ra về với niềm tin sẽ qua hết cơn đau.  

   Nhưng có lẽ ý trời muốn thế, sau khi đã đi bộ tìm hiệu thuốc giữa đêm khuya, đã đến phòng mạch một bác sĩ làng quê thì tôi cũng phải đến một bệnh viện ở xứ này cho đủ bộ. Rời Bagan về tới Madalay thủ đô xưa của Myanmar tôi lại bị bệnh hành, làm phiền các anh chị bạn thêm lo lắng. Tôi nhất quyết lần này đến thẳng một bệnh viện, để có gì còn làm các xét nghiệm phân tích đàng hoàng tại chỗ. Thực lòng, chẳng ai muốn khi đi du lịch nước ngoài lại phải vào nhà thương, nhưng lúc ấy tôi tự an ủi, thôi thì cũng là dịp được xem, được thấy tận mắt bệnh viện bên này ra sao. “Bên này” và “bên kia”, tôi không tránh được sự so sánh/ liên tưởng tới Việt Nam vốn được xem là một nước hiện thời có nền kinh tế phát triển hơn Myanmar mấy bậc. Tôi đã từng có dịp vào chữa bệnh ở bệnh viện công lẫn tư tại Việt Nam và cũng nghe nhiều người trong nước nói về chúng.

   Nơi người hướng dẫn đưa tôi đến là một nhà thương trong trung tâm Mandalay. Mặt tiền tương đối hẹp, nhiều tầng, tôi không biết nó sâu bao nhiêu. Khu khám đa khoa ở ngay cửa vào chính. Quầy tiếp tân, nơi ngồi chờ dành cho bệnh nhân, quầy thu ngân và bán thuốc cùng một nơi. Bệnh nhân lẫn y tá hay nhân viên nhà thương lẫn lộn với nhau, kẻ đứng người ngồi chật cả gian phòng lớn. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là không có sự ồn ào, chen lấn. Ở quầy tiếp bệnh nhân, một cô y tá hỏi ngay về bệnh tình và xem tên các loại thuốc tôi đang dùng. Có lẽ do chúng tôi ngỏ ý muốn biết có phải đợi lâu không nên cô nghĩ tôi chỉ muốn mua thứ thuốc khác tương đương chứ không cần gặp bác sĩ. Cô cố gắng giải thích về các loại thuốc ấy ra sao. Cả hai bên gặp chút khó khăn để hiểu rõ ý nhau. Thấy vậy, một nhân viên khác chạy đến và bảo tôi hãy chờ để bác sĩ khám cho là hay nhất, chẳng phải đợi lâu. Chúng tôi ngồi xuống, và dù mỏi mệt vì cơn đau kéo dài tôi cũng lợi dụng dịp ấy nhìn ngó chung quanh. Người này đem một tờ giấy đến đưa cho một cô y tá rồi quay ra đứng cạnh cửa vào. Người kia chạy tới hỏi một nhân viên câu gì đó và chỉ trỏ vào người thân của mình, xong cả hai tìm ghế ngồi xuống trong góc phòng. Tôi không thấy họ lấy số thứ tự, cũng chẳng rõ phận sự của các nhân viên nhà thương đứng hoặc ngồi quanh mấy chiếc bàn con ra sao, không có tấm bảng nào ghi điều ấy. Thật nhập nhằng. Nhưng tôi không nghe nhân viên nhà thương lớn tiếng càu nhàu, bệnh nhân xin xỏ, than vãn. Có những tiếng động, nhưng là những tiếng động bình thường không làm ta giật mình, để tâm hay khó chịu. Chẳng lâu sau, tôi được y tá ra hiệu vào phòng bác sĩ gần đấy. Căn phòng trang bị đầy đủ, rộng rãi hơn “clinic” phố Bagan. Bác sĩ có cùng lời nói chậm rãi, cắt nghĩa từ tốn như người thầy thuốc làng quê kia. Ông kê một cái đơn thử máu và thuốc uống trong ngày hôm ấy, hẹn đến chiều trở lại tái khám, lấy kết quả xét nghiệm và để ông ta xem tình trạng ra sao, có bị phản ứng phụ gì với thuốc ông cho không.

  Ra khỏi đấy, tôi ngồi chờ đến phiên vào thử máu. Một cái gối bé tí của em bé mới sinh bọc vải hoa sặc sỡ đặt trên mặt bàn nhỏ, cạnh đó là hộp giấy đựng các ống nhựa lấy máu, vài cái xơ-ranh nằm trong một hộp nhôm giống như mấy mươi năm xưa ông y tá gần nhà tôi cho kim vào đó, đổ cồn châm lửa đốt lên khử trùng. Sau cái ngước mắt chào, cô y tá cúi xuống ghi mỗi một chữ là họ của tôi, không có tên và ngày tháng năm sinh, lên miếng băng keo, dán vào ống máu. Tôi e ngại, chẳng hiểu người Myanmar dễ có tên họ trùng nhau không? Rồi quay ngang, thấy mớ bông gòn xam xám trong túi ni-lông trước mặt, lòng thêm băn khoăn, hình như bông ở VN trắng hơn, bao đựng đáng tin cậy hơn…? Nhưng tôi yên bụng một chút lúc cô ấy rút từ ngăn kéo bàn một bao giấy hàn kín và xé ra, lôi chiếc kim dài gắn vào ống bơm. Nụ cười thân thiện trấn an của cô trước khi châm kim vào cánh tay tôi đặt trên mặt gối đã làm tôi quên mất gói bông gòn.

  Thử máu xong, tôi được hướng dẫn đến quầy mua thuốc và chỗ thanh toán lệ phí, nhận một hoá đơn in đủ các chi tiết từ tên bác sĩ, phí khám bệnh, tiền thử máu. Trên đường về khách sạn, tôi chợt nhận ra một điều là mình không có cái ngạc nhiên như lần đầu vào nhà thương Việt Nam : Bệnh nhân phải trả tiền trước, rồi mới được khám hay làm xét nghiệm. Nếu không đủ, phải chờ thân nhân đem đến. Người thân của tôi đã phải đi trả tiền nhiều lượt khác nhau, đợt này trả tiền khám bệnh cho tôi, đợt kia cho thử máu, đợt nọ siêu âm… Đó là trong trường hợp tôi không bị bệnh nặng lắm. Còn với ai cần nằm viện hay mổ xẻ thì dĩ nhiên thủ tục trước tiên người nhà phải làm là đưa cho bác sĩ một số tiền, và nó sẽ không để lại dấu tích trong một biên lai nào cả.

   Cuối chiều, tôi quay lại để biết kết quả xét nghiệm, bệnh nhân đông hơn lúc sáng, tôi chờ lâu hơn nhưng chẳng bao nhiêu so với nhiều lần đợi chờ ở những nơi khác. Lại ngồi xuống và đảo mắt loanh quanh. Cũng nhân viên trực cạnh mấy cái bàn hay chạy tới chạy lui, vẫn y tá bệnh nhân lẫn lộn nhưng không ai nói to, giành ghế ngồi hoặc lên tiếng phân bua mình là người đến trước.

   Vị bác sĩ ban sáng cho hay mọi thứ đều ổn và đưa đơn thuốc cần cho một tuần. Khi tôi đến quầy thu ngân mới biết tái khám được miễn phí, điều không có, ngay cả ở xứ Pháp nơi tôi.

   Hai hôm sau, khoẻ hơn, dạo chơi hồ Inle trên thuyền, cảnh vật thiên nhiên thơ mộng êm đềm, lòng người thanh thản. Nhìn sông nước, cây cỏ, đền chùa hai bờ yên ả tôi chạnh nhớ những khuôn mặt tuy lo âu nhưng lặng lẽ, ẩn nhẫn mà tôi đã thấy ở bệnh viện. Bên cạnh đấy có thêm nụ cười tươi, thật thân thiện của đa số các nhân viên khách sạn tôi đã ở. Tinh thần phục vụ, tiếp đãi niềm nở của họ có thể là do sự huấn luyện, bắt buộc của nghề nghiệp một khi doanh nhân/chính phủ Myanmar biết họ phải đầu tư vào thị trường này. Nhưng cách cư xử ôn hoà của y tá, nhân viên bệnh viện đối với bệnh nhân, sự tử tế của đôi vợ chồng già trên lề một con đường bụi bặm ở Mandalay mà tôi đã hỏi đường đi, họ không nói được tiếng Anh nhưng sẵn lòng dẫn tôi đến tận nơi, hình ảnh thành kính của ông bố và đứa con, sau khi đã trút gạo vào bình bát của đoàn sư khất thực, đã dập đầu quỳ lạy trước hiên nhà mà tôi được chứng kiến… thì hẳn là do giáo dục từ gia đình và tôn giáo vốn đóng một vai trò rất quan trọng trong đời sống người dân Myanmar.

   Khi nước này đổi từ thể chế quân phiệt sang dân chủ, nhiều người không khỏi thắc mắc: Không hiểu ngân sách dành cho quân sự bây giờ là bao nhiêu, dường như từ 25 đến 50% ? Nhưng điều cần biết hơn là y tế hay giáo dục chiếm được mấy phần trong tổng số ? Guồng máy cai trị hiện thời có xem trọng và sẽ đầu tư nhiều hơn vào hai phạm trù thiết yếu ấy chăng?

   Dẫu sao, những ngày đau ốm chẳng đặng đừng xảy ra đã cho tôi có dịp nhìn ngắm kỹ hơn một số cảnh tượng đời thường nơi đây. Một cái nhìn dù phiến diện nhưng có lẽ sát gần hơn chút so với khách du lịch đơn giản ghé tham quan một xứ sở vài ngày rồi đi. Nó giúp tôi nhận ra, cho riêng mình, là người Myanmar còn giữ nhiều bản chất đáng quý.

   Quen sống tại một quốc gia tân tiến mà có được cảm giác an tâm khi đi chữa bệnh ở nước người, nơi mình biết mới vừa ra khỏi một thời kỳ dài khó khăn yếu kém, tôi nghĩ, không phải là điều dễ dàng chi.

Mai Ninh

(tháng 9/2013).