Đã là nhà văn thì phải viết
Nhà văn Nguyễn Hiếu
1. Nghề cầm bút viết văn là một trong những nghề không tính đến
tuổi tác. Có tác giả làm choáng ngợp người đọc bằng những tác phẩm khi
chưa đầy chục tuổi. Tác giả loại này người ta thường gọi là thần đồng.
Ngựơc lại có những tuyệt phẩm lại ra đời khi người viết ra nó đã ở độ
tuổi 60,70 thậm chí ngoài tám mươi tuổi.
Do những đặc trưng cấu trúc thuần tuý sinh vật mà cho đến bây giờ các
nhà khoa học vẫn chưa nghiên cứu hết về con người. Một trong những điều
bí hiểm nhất mà đây là sự khác biệt giữa động vật và người, đồng thời
làm nên chất người ở lĩnh vực rất vô hình nhưng cực kì quan trọng
đối với đời sống là tâm hồn. Chính tâm hồn cùng với hoạt động của bộ
não đã tạo ra xã hội loài ngưòi với các chính thể, tôn giáo và các loại
hình nghệ thuật. Nói như vậy để đi đến một nhận định.
Bất kì một
ngưòi nào khi sinh ra đều mang trong mình hạt giống của sự sáng tạo và
những cảm xúc văn chương. Cá thể nào thể hiện ra cảm xúc đó bằng các
loại hình nghệ thuật thì người đó bứơc đầu đã đặt chân đến ngôi đền
thiêng của văn chương. Những tác phẩm của những ngưòi này khi mới sáng
tác thấm đậm chất riêng tư cùng những ghi nhận cuộc sống quen thuộc xung
quanh họ. Bằng sự hồn nhiên của sức sáng tạo đôi khi những sáng tác
thuộc giai đoạn này đạt tiêu chuẩn của những tác phẩm có sức hấp dẫn lâu
dài và có tác phẩm đựơc xếp vào những tuyệt tác để đời. Chỉ có điều sau
khi những chất liệu của một thời thơ dại, đầy cảm xúc trinh nguyên đã
cạn thêm vào đó là trưởng thành về thể xác cùng năm tháng, sự chai lì
dần trong tư duy đã khiến cho tác giả loaị này mất dần sự sáng tạo.
Không phải bỗng nhiên những tác giả loại này thường hay xử dụng thể loại
thơ. Đó chính là những biến tấu mang tính chuyên nghiệp từ những câu
hát ru, chuyện kể của mẹ của bà. Một vài tác giả cũng có thể xử dụng
truyện ngắn. Tất nhiên tác giả xử dụng thể loaị này có độ tuổi lớn hơn
so với ngưòi viết dùng thơ. Vượt qua đựơc điểm chết của sự cạn vốn tự
nhiên này cộng thêm nhận thức mới thông qua những phương pháp biểu hiện
có tính chuyên nghiệp cùng ý thức và niềm say mê muốn đi theo nghiệp văn
chương thì các tác giả này mới thực sự trở thành các nhà văn, nhà thơ
theo đúng nghĩa của từ cao quí này.
Tôi muốn nhắc qua một chút về một dạng
tác giả như vậy để thấy rằng tuổi đời sáng tác của các nhà văn xét về
nguyên tắc tỉ lệ thuận với chất lượng tác phẩm nhất là đối với các thể
loại khó của văn học như tiểu thuyết và kịch. Trên thế giới không ít tác
phẩm danh tiếng đã ra đời khi tác giả của nó đã ngoài 60 tuổi như Phục sinh của L.Tôxtôi. Ilíat Ôđixê của Hô me. Dịch tả của Mắc két …
Nói như vậy để thấy rằng tuổi sáng tác
của các nhà văn đích thực khá dài. Lâu nay theo dõi sự nghiệp sáng tác
trong làng văn của ta tôi nhận ra nhà văn có tuổi sáng tác lâu dài và
bền bỉ chỉ đếm trên đầu ngón tay. Đó là lão nhà văn Tô Hoài, là Ma Văn
Kháng,Nguyễn Khắc Phục, Chu Lai, Hoàng Minh Tường và nếu gạt bỏ sự khiêm
tốn giả vờ đi thì trong các nhà văn cao tuổi còn viết là tôi Nguyễn
Hiếu ..và cần điểm thêm một nhà văn nữa mà khi nhắc ra đây sẽ có nhiều
dư luận trái chiều, đó là Nguyễn Đình Chính. Ở độ tuổi 64 ta mà muốn nói
gì thì nói nhà văn này vẫn sùng sục trong sự vật lộn, sáng tạo để cho
ra những tác phẩm mang đầy tính thể nghiệm. Đây chính là đặc điểm đáng
trân trọng nhất của nhà văn đa màu này. Tôi rất tán đồng ý kiến hai quan
điểm trong nhiều quan điểm của nhà văn Itxara (bài đăng trên báo QĐND
số ra cuối tháng 7) khi ông cho rằng một nhà văn chuyên nghiệp hội tụ
hai đặc trưng. Đó là số lượng tác phẩm hai là lòng say mê sáng tạo. Nếu
đối chiếu với hai tiêu chuẩn này thì quá hiếm các nhà văn có thẻ hội
viên đàng hoàng để có thể liệt vào hạng nhà văn theo đúng nghĩa của từ
này. Ở ta tôi thấy lượng các nhà văn thuộc dạng viết bằng kỉ niệm ấu thơ
và kỉ niệm xung quanh mình để rồi chỉ dừng ở đó là tương đối đông. Với
sự thành công ít nhiều của tác phẩm,đủ cho họ tiêu chuẩn ghi tên vào
hội nhà văn. Sau một tập thơ được xếp vào loại thần đồng, sau một vài
tập truyện ngắn về chiến tranh, một tiểu thuyết có bút pháp lạ lạ một
chút là dường như số nhà văn này buông bút nghiên để nếm náp vinh quanh
của quá khứ và tên tuổi mình đã tạo dựng nên. Cá biệt trong số này đựơc
đi đào tạo, tu dưỡng ở những trường lớp, các trung tâm có bài bản hiện
đại sau khi về lại tịt ngấm cảm xúc sáng tác.
Thực trạng này nhạc sĩ Xuân Hồng tác giả ca khúc “xuân chiến khu “đã từng chỉ ra. Ông nói đại ý. Khi
chưa học hành gì thì cứ theo dòng suy tư, cảm nhận tươi xanh của mình
để viết, học hành rồi ngấm tí lý luận thành ra ngại viết bởi ngợp trước
mọi thứ lý luận ,phép tắc. Thỉnh thoảng có lẽ cũng cảm thấy vô lý trong sự tồn tại của mình với chức phận nhà văn họ lại tuyên bố trên báo chí rằng “thời gian sự vụ đã lấn át thời gian sáng tác”.”
Đã là tác phẩm văn chương thì điều đầu tiên phải thấy rõ trách nhiệm
với xã hội. Vì vậy tôi không muốn bạn đọc tuyệt vọng vì mình, nên tôi
rất thận trọng để xem kĩ bản thảo trứơc khi đưa in “.Hoặc “tôi đang bị mê hoặc bởi hội hoạ nên cuốn tiểu thuyết ấy tôi sẽ hoàn thành vào cuối năm nay”( lời tuyên bố này đựơc nhắc lại suốt trong ba năm nay). Hoặc” em còn gần 1000 trang bản thảo nữa, trong đó có bài viết về anh nhưng đợi dịpphù hợp mới in”. Hay
thỉnh thoảng vì sợ độc giả quên mình họ lại lôi ra vài ba tư liệu,hình
ảnh quá khứ để đánh bóng lại mình .. Sự chết yểu trong cảm hứng sáng tác
này ở nứơc ta thường đựơc cắt nghĩa bằng nhuận bút quá thấp, nhà văn
không thể sống bằng viết sách. Sự khó in, khó công bố tác phẩm. Những lý
do đó là cái thật nhưng không phải chủ yếu mà cái chính là tài năng của
nhà văn, trong đó bao gồm dòng cảm xúc, cách nhìn, sức viết ,sự sáng
tạo trong thể hiện và bao trùm lên là tình yêu với nghề văn, coi nó như
lẽ sống duy nhất của mình của các nhà này xét đến cùng đã cạn …
Theo tôi viết hay không là tuỳ khả năng
từng người, tuỳ các vị chỉ có điều với những thành công cách đây hai,
ba chục năm các vị thành danh này lại đựơc đặt vào các vị trí trọng
trách của Hội nhà Văn, từ đó dễ dàng trở thành thành viên giám khảo một
số cuộc thi, cuộc chọn lựa sáng tác hàng năm của Hội NV. Nói tóm lại.
Các nhà văn đã cạn nguồn sáng tác khi vào vị trí này chỉ đi đứng, hội
thảo, nghị sự, dự kí kết, trả lời phỏng vấn đăng đàn, nói chuyện với học
sinh ,với các địa phương để dậy dỗ, phơi bày nhấn mạnh khẳng định sự
tồn tại của cá nhân mình … còn công việc duy nhất để làm nên tố chất một
nhà văn là sáng tác thì dừng hẳn. Loại nhà này tạo lập đựơc đôi
chút tên tuổi,trở thành các chức vị có vai vế trong hội, thành hội viên
các ban giám khảo thì Hội nhà văn Việt nam cùng các vị này đã lại dẫm
vào sai lầm trong sự hoà nhập chung. Khi chúng ta vào WTO (tổ chức
thương mại thế giới) rất cần đội ngũ quản lý của chúng có tay nghề
chuyên môn. Nhưng chúng ta bất chấp tất cả. Ở ta một nhà quản lý học một
ngành nhưng có thể làm bộ trưởng hết bộ này sang bộ khác. Và tệ hại hơn
trong xu thế hội nhập toàn cầu thì trong tổng số 430000 doanh nghiệp
Việt Nam thì có đến 43,3% giám đốc chưa học hết cấp ba. Tiêu chuẩn cất
nhắc lên các chức vị quan trọng lại bằng các khả năng ngoài chuyên môn.
Vì vậy nên khi giao tiếp với đối tác nứơc ngoài đa phần giám đốc, TGĐ
của ta giao dịch bằng tay hoặc thông qua phiên dịch. Tệ hại hơn nữa là
các vị GĐ,TGĐ thậm chí cả chủ tịch Tập đoàn cũng không nắm đựơc luật lệ
kinh tế thế giới Thua thiệt của ta trong kinh tế do kém cỏi về trình độ
cũng bắt nguồn từ nguyên nhân như thế. Trở lại dạng các nhà văn nổi danh
trong quá khứ và đã tắt toàn bộ cảm hứng sáng tác lại làm thành viên
các ban giám khảo, các ban chọn lựa các giải thưởng hàng năm của hội
cũng có tình trạng và gây ra tình trạng đáng trách tương tự. Người làm
thơ, chưa bao giờ viết truyện ngắn chứ chưa nói đến tiểu thuyết lại đi
chấm giải thưởng tiểu thuyết. Chẳng hiểu gì về kịch lại cho điểm chất
lượng kịch bản …
Các vị này có thể nguỵ biện “tôi không để đươc trứng nhưng tôi có thể biết quả trứng nào ngon”.Lý
là như vậy nếu các vị công tâm. Đáng buồn tỉ lệ các vị trong dạng này
có quá ít đức tính đáng trọng ấy. Chính vì thế nên ngay lập tức tính tị
hiềm ghen ghét mà Nguyễn Huy Thiệp đã từng phải ghê sợ trong làng văn
của ta xuất hiện trong họ. Đáng buồn tình trạng hàng thịt nguýt hàng cá
tiểu nhân trong làng văn ở ta khá phổ biến. Thêm vào đó lâu ngày không
động bút nên các vị giám khảo này còn mắc một chứng bệnh là không hiểu
từ đó dẫn đến xem nhẹ, không mấy thông cảm với mọi sự sáng tạo của các
tác giả Những tác phẩm của cánh hẩu, của bè bạn hay của những người họ
không ghen ghét được khuyên tròn. Cộng thêm vào đó là sự chấp hành một
cách quá cứng nhắc, thụ động ý đồ chỉ đạo của cấp trên nên họ sẵn sàng
gạt bỏ các tác phẩm có giá trị đích thực để chọn lấy những tác phẩm hiền
lành vô thưởng vô phạt nếu kèm thêm một chút ngây dại, mông muội mang
tính kí ức thì càng tốt .Chính vì vậy các tác phẩm các vị chọn lựa trong
các cuộc thi hoặc đưa ra thi thố bên ngoài cũng chỉ là những tác phẩm
loại hai, đọc đựơc và vô hại. Trong thời gian gần đây mới có hiện tượng
không ít nhà văn, nhà thơ có lòng tự trọng từ chối giải thưởng hàng năm
của hội chính là biểu hiện của thực trạng đáng buồn này .
2. Đã là nhà văn thì phải viết. Đó là
một nguyên tắc bất di bất dịch đối với bất kì nhà văn nào. Tôi là hội
viên Hội nhà văn nên điều đầu tiên khẳng định tôi rất yêu qúi và trân
trọng hội . Tình cảm thiêng liêng có cái lý của nó .Bởi vì tôi đã phấn
đấu đạt tiểu chuẩn vào hội trong hành trình dòng dã 16 năm trời nếu tính
từ tập truyện hài tôi in đầu tiên vào năm 1984 và 32 năm trời nếu tính
từ bản thảo tiểu thuyết “những tháng năm tuổi trẻ”và tập bản thảo thơ “thư gửi ra chiến trường
“cho nhà XBVH từ năm 1968. Năm 2000 tôi đựơc kết nạp vào Hội Nhà Văn
Việt nam( cùng với nhà văn lão thành Băng Sơn) khi tôi đã in 14 cuốn
tiểu thuyết và 4 tập truỵên ngắn,dựng hai vở kịch( tôi nhớ mang máng
tiêu chuẩn vào hội lúc đó phải là tác giả của hai cuốn tiểu thuyết ,ba
hay bốn tập truyện ngắn gì đấy..),hai giải thưởng tiểu thuyết hai giải
truyện ngắn, hai giải thơ. Còn bây giờ hình như để xã hội hoá Hội nhà
văn việc trở thành hội viên Hội nhà văn quá dễ. Hoặc quá dễ nếuc á nhân
đó thân thiện và có những mánh để làm quen với ngưòi xét xuyệt hội viện.
Ban tổ chức hội chẳng những hạ thấp tiêu chí ngưòi có nhu cầu vào mà
thậm chí không để ý đến lượng tác phẩm. Thế cho nên mới có tình trạng
ông nhà báo chưa bao giờ viết thể loại văn chương nào cũng thành hội
viên. Một ông lãnh đạo một cơ quan báo chí in cách đây hơn hai chục năm
cuốn sách duy nhất cho thiếu nhi rồi ngừng hẳn sáng tác xoay ra quản lý
cũng đột nhiên trở thành nhà văn. Hỏi một vị chức sắc trong hội cũng
trong diện đã ngừng sáng tác lâu lắm rồi chỉ sống bằng vinh quang quá
khứ thì vị này bảo “bác không để ý chứ ông ấy vừa in một cuốn “.” Cuốn nào thế chú ?”.
Ông này bèn giả cách bận bịu hẹn tôi
khi khác trả lời. Rồi gần đây cứ mỗi dịp sắp kết nạp là cơ quan tôi lại
rình rịch các vị đang muốn vào hội đến với vị chức sắc này. Lá phiếu
của vị này quan trọng nhưng quan trọng và để nặng đòn cân hơn cho có vẻ
nhân vật sắp đựoc kết nạp này là một thứ phát hiện thì ông này lấy cái
tên tuổi ít nhiều đựơc công nhận nhưng lại quá cũ mèm của mình để viết
một hai bài gì đấy về tài năng của vị dự bị hội viên kia. Đổi lại bài
viết đó bằng cái gì thì trời biết trong thời buổi thương mại này. Có lẽ
trong sự đổi mới và thương mại này trong vài mùa gần đây mới nẩy sinh
nhiều doanh nhân, nhiều vị chức sắc thành hội viên hội nhà văn đến thế .
Nói đi cũng cần nói lại. Dù đời sống của đa phần nhà văn hiện nay còn
nhiều vất vả .Văn hoá đọc do nhiều nguyên nhân đang suy giảm nhiều ,song
danh hiệu nhà văn, hội viên Hội Nhà văn trong xã hội ít nhiều còn cao
quí và đáng nể trọng. Không ít ngưòi trong xã hội muốn có danh hiệu này
là điều tất nhiên. . Chỉ có ai thích chơi trội, muốn tạo ra vụ xì căng
đan nào đó để thiên hạ đỡ quên mình thì làm mình làm mẩy xin ra hội, từ
chối hội mà thôi. Chính vì sự cao quí và nể trọng đó tôi nghĩ Hội nhà
văn cần giữ vững danh dự của tổ chức đáng trân trong người vào hội cùng
cần có tiêu chí rõ ràng về thành quả nghệ thuật. Những vị trí trong hội
có thể ảnh hưởng đến sự đánh giá tác phẩm văn chương cũng cần có những
ngưòi thực sự có tài có tâm và có nhiệt huyết không chỉ trong quản lý mà
còn trong sáng tác .
Đã là Nhà văn thì việc đầu tiên là
viết. Vào hội để cùng giúp nhau tạo ra một không khí, một môi trường
kích thích sáng tác .Còn vào hội nhà văn để oai, để kiếm sống, để cầu
lợi, để vênh vang chút tài năng đã chết,để khoác lên chiếc áo mĩ miêu để
phần nào che đi sự trọc phú, hãnh tiến nào đấy thì xin sang các tổ chức
kinh doanh ngành nghề khác .
Quỳnh Mai tháng 8/2009
Nguyễn Hiếu
No comments:
Post a Comment