Slawomir Mrozek

Lê Bá Thự (dịch từ nguyên bản tiếng Ba Lan) - 

Slawomir Mrozek sinh ngày 26 tháng 6 năm 1930 tại làng Borzecin, Ba Lan. Ông là nhà văn, kịch tác gia và hoạ sĩ biếm hoạ nổi tiếng của Ba Lan. Trong số các tiểu thuyết và hàng chục tập truyện ngắn của ông phải kể đến: Những chiếc áo giáp tiện dụng (1953), Mùa hè bé bỏng (tiểu thuyết, 1955), Con voi (1957), Đám cưới ở Atomice (1959), Nhà tiến bộ (1960), Mưa, Cuộc chạy trốn về phuơng Nam (tiểu thuyết, 1961), Hai lá thư (1974), Tuyển tập truyện ngắn (tập 1,2,3 – 1999), Nhật kí trở về (1996).

Nhà văn Slawomir Mrozek

Trên nửa thế kỷ nay Slawomir Mrozek được xem là nhà văn trào phúng số một của Ba Lan. Những tác phẩm châm biếm giầu tính bi hài của ông thường nêu lên vấn đề quan hệ giữa cá nhân với tập thể, những truyện trào phúng phê phán thói hư tật xấu là nhằm phản bác lối tư duy thấp kém, những nghịch lý của đời thường và phương cách giáo dục thô thiển. Truyện của S. Mrozek chứa đựng nhiều ý tứ, lắm triết lý và răn đời tinh tế. Có những truyện người ta phải đọc đi đọc lại nhiều lần mới cảm thụ hết được chiều sâu của tác phẩm, càng đọc càng phát hiện ra nhiều ý tưởng, càng suy ngẫm càng thấy hay. Lắm khi đoạn kết hoặc câu kết trong truyện ngắn của ông mang lại cho người đọc những bất ngờ thú vị.

Xin giới thiệu với bạn đọc chùm truyện ngắn của ông, qua dịch thuật của dịch giả Lê Bá Thự.

Đợi đến sau đó

 

     Tôi ngồi xuống chiếc ghế trong công viên. Trên bãi cỏ, phía bên kia lối đi hai đứa bé đang chơi, một gái, một trai. Nhưng rồi tôi chìm vào suy tư, chẳng còn để ý đến chúng nữa.

     - Thưa bác, mấy giờ rồi ạ?

     Hai đứa bé lại đứng trước mặt tôi, đứa trẻ hỏi tôi là một chú bé.

     Tôi nhìn đồng hồ:

     - Ba giờ rưỡi.

     Chú bé cảm ơn tôi, đoạn chúng quay lại bãi cỏ. Nhưng, thay vì tiếp tục chơi thì dường như chúng tranh cãi chuyện gì đó. Tôi lại chìm vào suy tư...

     - Thưa bác, mấy giờ rồi ạ?

     Lần này thì đứa bé gái hỏi. Chú bé đứng bên cạnh.

     Tôi nhìn đồng hồ:

     - Năm giờ kém mười lăm.

     - Thấy chưa, tớ đã bảo mà! - đứa bé gái vẻ đắc thắng nói với chú bé.

     - Bác ấy nói dối! - chú bé thét lên. - Lúc nãy bác ấy nói với tớ khác cơ!

     - Bác ơi, xin bác hãy dạy cho bạn ấy biết là thời gian thì lúc nào cũng khác.

     - Bác ấy nói dối! - Chú bé mếu máo gần như khóc, hai tay nắm chặt.

     - Ban nãy bác ấy nói với tớ là ba rưỡi cơ mà!

     - Cậu này bướng lắm... - đứa bé gái nói với tôi, y như người lớn nói với người lớn. Bằng động tác vỗ về và nuông chiều, đứa bé gái ôm lấy chú bé, song khi chú bé vùng ra khỏi tay bé gái thì cô bé nói tiếp bằng giọng của một người đàn bà đau khổ, nhưng lại rất bằng lòng với mình.

     - Bác thấy đấy.

     Nói được như vậy, rõ ràng là bắt chước người lớn rồi. Chắc hẳn đứa bé gái này đã nhiều lần nghe mẹ mình khi tâm sự với bạn gái đã nói câu: “Đấy, chị thấy đó, hắn là người như thế nào, chị thấy đó”. - Phải rồi, bây giờ đang là năm giờ kém mười lăm, tôi cố nói với chú bé giọng thật dịu dàng. - Dẫu rằng, lúc nãy đúng là ba giờ rưỡi. Trên đời này vốn là như vậy đó cháu ạ, cái trước đó là sự thật thì bây giờ không phải vậy nữa.

     - Cậu hãy nghe bác ấy nói kìa. - Cô bé với vẻ nghiêm túc nói với chú bé.

     - Mà thậm chí, cái bây giờ đang là sự thật thì sau đó sẽ không còn là sự thật nữa.

     - Đúng thế hả bác?

     - Đúng thế đó, cháu đành phải chấp nhận vậy thôi.

     Sau giây lát suy nghĩ, chú bé ngồi xuống ghế. Song không ngồi cạnh tôi, ngồi tít ngoài đầu ghế, thật xa tôi và cô bạn gái.

     - Thế thì cháu đợi vậy, - chú bé nói giọng qủa quyết, không nhìn vào chúng tôi, mà nhìn ra đằng xa, phía bờ rào công viên.

     - Cháu đợi cái gì cơ? - tôi hỏi.

     - Cháu đợi đến sau đó. Để điều bác đang nói bây giờ không còn là sự thật nữa.

     Đứa bé gái nhìn tôi với vẻ đồng cảm, nhưng thình lình tôi thấy ớn ngại. Tôi không muốn cùng hùa với cô bé nữa.

     - Bác phải về thôi, - tôi nói, - bác còn nhiều việc phải làm.

     Tôi đứng dậy, bước đi...

     - Thưa bác, thưa bác! - tôi nghe thấy tiếng đứa bé gái gọi theo tôi.

     Tôi rảo bước.

     - Mấy giờ rồi, thưa bác?

     Bây giờ thì tôi gần như chạy.

 Động vật trong vườn bách thú của thị trấn chúng tôi thời bao cấp

     Sau ngày chiến thắng, để cải thiện đời sống tinh thần, tại thị trấn của chúng tôi đã cho xây dựng một vườn bách thú. Có nào hổ, nào khỉ, nào trăn...

     Hổ cho ăn thịt bò, trăn cho ăn thịt thỏ, còn khỉ thì cho ăn chuối. Thịt bò lấy tại chỗ, thỏ cũng thế, riêng món chuối thì đi lĩnh tận thị xã.

     Song le, bởi nền kinh tế đang gặp khó khăn tạm thời, nên bây giờ thịt bò phải đi lấy trên thị xã, thỏ vẫn tại chỗ, còn chuối thì phải đi lĩnh tận Thủ đô, có áp tải đặc biệt.

     Chúng tôi, nhân viên vườn bách thú, có bổn phận nuôi vợ, nuôi con. Bởi vậy bèn tính chuyện cho hổ chuyển sang ăn dồi tấm mạch, trăn cho ăn ếch, còn khỉ cho ăn dưa chuột muối. Thịt bò dành làm món xúp ngày chủ nhật, thỏ để ăn ngày thường, riêng chuối thì hồi đó hiếm đến nỗi chỉ cần một ký là đủ sắm cho con hai đôi giầy.

     Hổ thích nghi được, tuy có bị rụng lông, trăn chén gì cũng xong, nhưng khỉ thì lăn đùng ra chết. Chẳng hiểu tại sao nữa, vì dưa chuột muối cũng là món ăn chay cơ mà, thế mà vẫn bị...

     - Các cậu này, - giám đốc của chúng tôi nói. - Với hổ thời chẳng có vấn đề gì. Chỉ cần đổi tấm biển trước chuồng, thay vì “Hổ Bengan” ta viết “Hổ giống phổ biến Glaca Bengan”. Phải cái với chú khỉ thì gay. Bây giờ mà báo với trên là nó chết thì khoản chuối cũng tiêu tan.

     - Có lẽ phải được cấp con khác chứ nhỉ?

     - Rồi cũng lại ngoẻo thôi.

     Sau cùng, chúng tôi quyết định lột da con khỉ xấu số nọ và một nhân viên cải trang làm khỉ sẽ trực ở trong chuồng. Tôi được cử, vì là nhân viên trẻ nhất cơ quan mà.

     Ngày đầu tiên chẳng đến nỗi nào, dẫu rằng tôi đến là vất vả, vì suốt ngày cứ phải lập đi lập lại các động tác trèo lên cây nhân tạo rồi lại tụt xuống. Nói vậy chứ, hổ mà còn thích nghi được với việc ăn dồi tấm mạch, thì tôi cũng có thể thích nghi được chứ sao. Có điều, như ta đã biết, con người vốn thích trêu chọc thú vật, nhất là trêu chọc khỉ.

     Thế rồi, khi một gã béo nung núc cười khẩy, đoạn ném giấy lộn vào người tôi, thì tôi ức không chịu được nữa, buột miệng chửi to:

     - Đù mẹ ông!

     Thế mới có tin giật gân con khỉ trong vườn bách thú của thị trấn nói được tiếng người. Ông giám đốc đành phải chữa cháy. Ông báo về Thủ đô rằng, thuyết tiến hoá đã được khẳng định ở chỗ chúng tôi và qua đó khẳng định thế giới quan khoa học nói chung. Ông còn nhấn mạnh, có được thành công này là nhờ các nhân viên của ông đã chăm sóc đặc biệt con khỉ và áp dụng các phương pháp quản lí rất khoa học, đẩy nhanh qúa trình phát triển của nó. Kế đó ông xin được cấp gấp đôi lượng chuối, đặng hoàn tất quá trình tiến hoá của con khỉ nọ.

     Ông giám đốc nhận được trả lời, theo đó Viện Hàn lâm Khoa học sẽ phụ trách con khỉ, còn nói về chuyện chuối thì, trong khuôn khổ tiết kiệm để cải tiến, hủy bỏ việc phân phối thịt bò cho hổ, thỏ cho rắn và chuối cho khỉ. Từ nay hổ sẽ ăn dồi tấm mạch, rắn ăn ếch, khỉ ăn món chay nào đó, tốt nhất là ăn dưa chuột. Dưa chuột hoặc món chay nào đó chúng tôi sẽ được thị xã cung cấp, khoản ếch cố gắng giải quyết tại chỗ, còn dồi tấm mạch sẽ được chở tới từ Thủ đô, có áp tải đặc biệt.

     Như thế thì chúng tôi chẳng xơ muối gì, chúng tôi bèn thông báo chính thức, con khỉ đã lăn đùng ra chết. Cùng lắm hổ có thể ăn dưa chuột, khỉ ăn ếch, nhưng nếu vậy thì lấy gì cho rắn ăn? Thôi thì rắn cứ ăn ếch, còn chúng tôi sẽ thủ tiêu con khỉ.

     Khoản ếch càng ngày càng khó kiếm, không đủ nuôi cả hai con vật.

Nỗi khổ của kẻ nhạy cảm

    Năm phút trước khi tầu chạy tôi tìm được khoang của mình trên toa nằm. May cho tôi, chỉ một giường có người, không kể giường của tôi, cho nên tôi mới bụng bảo dạ, đêm nay rồi mình sẽ được ngủ ngon đây. Một gã hành khách đang nằm trên chiếc giường thứ hai, gã đắp chăn tới sát cằm, cái mũi nhọn hoắt và nhợt nhạt của gã trồi hẳn lên.

    Một lát sau tôi chẳng thèm để mắt tới gã nữa, bởi khi tôi nói: “Xin chào” thì chả thấy gã trả lời chi cả - càng hay, thế có nghĩa là gã đã ngủ rồi, tôi khỏi phải làm nghĩa vụ của một bạn đồng hành - tôi ngồi xuống chiếc giường dưới, đoạn thay quần áo.

    - Anh có hút thuốc không đấy? - tôi nghe giọng nói từ giường trên.

    - Cám ơn, không.

    - Tôi không chịu được khói thuốc đâu.

    - Ông có thể yên tâm, tôi không hút thuốc.

    - Anh mà hút thì tôi không tài nào chịu nổi đâu. Phổi tôi nhậy cảm lắm.

    - Tôi thông cảm, nhưng ông khỏi lo.

    - Hay là anh vẫn hút, anh chỉ cai lúc này thôi. Nửa đêm phát thèm thì anh không nhịn được nữa.

    - Không thể có chuyện đó, vì chưa bao giờ tôi hút thuốc.

    Gã im bặt. Tôi cởi tất.

    - Hay là anh bắt đầu.

    - Cái gì cơ?

    - Hút thuốc. Có ối người mãi tận về già mới bắt đầu hút thuốc cơ đấy.

    - Tôi không có ý định như vậy.

    - Nói một đường, nhưng sau đó có khi lại làm một nẻo cũng nên. Tôi là tôi không có chịu được như thế đâu nhá.

    - Vả lại tôi làm gì có thuốc lá trong người hả ông.

    - Thì anh đi xin của nhân viên kiểm tra vé tầu.

    - Tôi làm sao mà biết được, ông ta có hút thuốc hay không.

    - Thế ông ấy mà hút thì sao nào?

    - Thì lúc đó tôi sẽ ra ngoài hành lang, không được hút thuốc trong khoang tầu cơ mà.

    - Lúc đó cửa ra hành lang mà bị kẹt thì sao?

    - Chẳng sao cả, vì tôi đang không hút thuốc, chưa bao giờ hút thuốc và không có ý định bắt đầu hút thuốc. Chúc ông ngủ ngon.

    Tôi nói “chúc ông ngủ ngon” khí sớm, vì còn chiếc áo sơ mi và quần đông xuân tôi chưa thay. Có điều tôi muốn cắt phăng câu chuyện.

    Tôi đạt được ý đồ của mình, phải cái chẳng được bao lâu. Tôi vừa mới kịp cởi xong chiếc áo sơ mi thì gã kia lại lên tiếng.

    - Anh không tắt đèn hả?

    - Tôi khắc tắt, nhưng phải thay xong quần áo cái đã.

    - Có một số người thích đọc sách trước lúc đi ngủ, còn tôi thì lúc đó không ngủ được. Tôi nhậy cảm với ánh sáng ghê lắm.

    - Tôi mù chữ, thưa ông.

    - Thì anh có thể xem tranh.

    - Làm gì có hoạ báo mà xem.

    - Vậy còn ảnh thì sao? Làm gì anh chẳng có ảnh vợ trong người, anh không ngắm ảnh vợ mình trước khi đi ngủ đấy chắc?

    - Tôi ly hôn rồi.

    - Thì còn các con.

    - Tôi không có con.

    - Ai mà chả có bà con ruột rà.

    - Không, tôi không hề có một tấm ảnh nào cả. Ông có muốn kiểm tra người tôi không nào?

    - Một khi không có ảnh thì nhất định anh sẽ đi soi gương để xem mụn mọc trên mặt mình, hoặc là... Còn tôi không chịu nổi...

    Gã không kịp nói hết câu, vì tôi tắt đèn. Gã thở dài, khoang tầu im lặng, nhưng tôi vừa vào giấc chiêm bao thì một câu hỏi đập vào tai tôi:

    - Anh không ngáy hay sao?

    - Không.

    - Vì sao?

    - Vốn dĩ là vậy.

    - Lạ thật, nhìn chung con người ta ai mà chẳng ngáy, mà ngáy là làm phiền tôi. Tai tôi cực kỳ nhậy cảm.

    - Rất tiếc, tôi chẳng thể chiều tai ông.

    - Anh có dám chắc là anh không ngáy hay không nào?

    - Chắc hơn cả đinh đóng cột là đằng khác. Có điều bây giờ thì xin ông hãy cho phép tôi chợp mắt, tôi mệt rũ người rồi.

    Gã thuận ý. Thình lình ánh đèn chói mắt và tay người giật giật vai tôi làm tôi tỉnh giấc.

    - Anh bạn ơi, anh bạn ơi!

    Tôi nhìn thấy cái mũi nhọn hoắt của gã gí sát mặt tôi. Từ giường trên gã nhoài người xuống phía dưới, gã kéo cánh tay áo ngủ của tôi.

    - Anh bạn ơi, anh mà không hút thuốc, không ngáy và không để đèn sáng thì đích thực anh làm cái gì nào?

    - Ông muốn biết hả?

    - Vâng! Đường nào thì anh cũng phải làm cái gì đó chứ, chỉ tội tôi chưa biết đó là cái gì thôi. Điều này khiến tôi trằn trọc, không ngủ được.

    - Tôi bóp cổ!

    - Cái gì cơ?

    - Tôi bóp cổ. Bằng tay không, hoặc dùng dây. Ông không nghe người ta nói về “tên bóp cổ người trên tầu tốc hành đêm” khét tiếng hay sao? Hắn thường hoạt động trên tuyến đường này. Hắn mua vé toa nằm như mọi hành khách vô tội, đến nửa đêm thì hắn đi bóp cổ người.

    Đương nhiên hắn thích bóp cổ vào lúc trong khoang tầu ngoài hắn và nạn nhân ra không có một ai. Đó là tên hung đồ, và tên hung đồ này chính là tôi.

    Tôi được yên thân cho tới sáng. Lúc rạng đông, tôi ra ngoài đi vệ sinh, tôi bắt gặp gã ngoài hành lang, mặc áo khoác, mang theo va li.

    Suốt đêm qua gã ngồi lì trên chiếc va li của mình. Nom thấy tôi gã đứng dậy, lôi chiếc va li theo sau, lảng sang đầu bên kia hành lang toa tầu.

    Tôi thấy mủi lòng. Cuộc sống của những kẻ nhạy cảm thật chẳng dễ dàng chi.