Heinz Schütte
Heinz
Schütte - tác giả công trình “nghiên cứu
về phong trào Nhân văn – Giai phẩm “ – bản dịch của TT
(Trích)
Ảnh Heinz Schütte
Chiều 21 tháng 5 năm 1999, ông
Nguyễn Hữu Đang đã gửi lại nhà tôi ở Hà Nội lời nhắn sau:
“Ông Heinz Schütte thân mến,
Nhờ có sự sốt sắng của nhà thơ Vũ
Cận mà tôi được biết ông có nhã ý muốn gặp tôi trong thời gian ông lưu lại Hà
Nội. Tôi xin lập tức thưa với ông rằng tôi rất vui lòng gặp một người bạn của
G. Boudarel, người mà tôi rất kính trọng. Xin ông toàn quyền sắp xếp các chi
tiết của buổi gặp gỡ trừ việc chọn thời gian và địa điểm là việc hai chúng ta
phải thoả thuận, có thể qua một cuộc điện đàm do ông chủ động. Xin gọi số máy
7.560.391, tốt nhất là từ 14 đến 21 giờ hàng ngày.
Xin chúc ông mọi sự tốt đẹp.
(ký tên) Nguyễn Hữu Đang”
Sau đó là nhiều cuộc gặp gỡ…
Heinz Schütte: Tôi có thể đề nghị ông nói về cuộc sống hàng ngày trong
nhà tù?
Nguyễn Hữu Đang: Người ta thường hỏi tôi bí quyết nào đã giúp tôi sống một
cách trọn vẹn cuộc đời mình trong nhà tù. Tôi khoẻ mạnh, tôi lạc quan, tôi tiếp
tục biện luận về triết học, chính trị, v.v… nghĩa là tôi giữ một cuộc sống bình
thường trong nhà tù một cách thoải mái. Tôi không biết đến phiền não, mệt mỏi,
buồn đau, ân hận, thù hằn, không, không, không hề. Tôi sống một cách bình
thường như ở nhà mình, cùng với những người tù khác.
Heinz Schütte: Với sách báo?
Nguyễn Hữu Đang: Không! Không! Đó là nhà tù khắc nghiệt nhất của Việt Nam.
Heinz Schütte: Ở đây, ở Hà Nội ư?
Nguyễn Hữu Đang: Không, ở Hà Giang, cách biên giới Trung Hoa 20 km, trên
đỉnh núi cao 1000m – người ta mặc áo bông quanh năm, nhiệt độ trung bình xuống
đến 10, đến 5 độ, ban đêm là 0 độ. Thế đó, nhà tù khắc nghiệt nhất.
Heinz Schütte: Vậy là không có sách…
Nguyễn Hữu Đang: Chẳng có gì hết! Không có chế độ cho tù chính trị, không, chúng
tôi bị giam giữ như những tên tội phạm hình sự… Chính sự dửng dưng đã triệt
tiêu mọi tác hại của nhà tù, mọi khổ não của nhà tù. Nhà tù, tôi không biết; sự
đàn áp, tôi không biết. Sống và chết ở đây, với tôi cũng như nhau.
Heinz Schütte: Theo Schopenhauer (1819) thì thế giới là ý chí và biểu
tượng (tưởng tượng) (Die Welt als Wille und Vorstellung)
Nguyễn Hữu Đang: Chính xác! Với tôi, trong tù, với tư tưởng của tôi, mọi
hình thái sống, mọi cấp độ của văn minh trong mỗi sự sống, thật đa dạng – có
hàng ngàn cách sống. Nhưng mọi cách sống đều giống nhau về bản chất. Tôi sống ở
nhà mình, tôi sống với tư cách ông thứ trưởng, với tư cách nhà xuất bản, với tư
cách nhà giàu, nhà nghèo – mọi hình thái sống. Với tôi chân lý ở trong Đạo học
chứ không ở trong chủ nghĩa Marx.
Ngay khi chúng tôi đến nhà tù, người
ta đã tuyên bố: Các anh phải nhớ rằng một khi vào đây là các anh sẽ không có
ngày trở lại, các anh sẽ ở đây cho đến lúc chết. Người ta đã tuyên bố thế –
tổng giám thị nhà tù tuyên bố chính thức, công khai trước tất cả các tù nhân
chính trị. Đã vào đây là không có ngày trở lại, không bao giờ ra khỏi nơi này.
Cho dù án của anh là 5 năm, 10 năm, 15 năm, 20 năm – các anh cũng sẽ ở đây đến
lúc chết. Vì sao? Vì các anh, lũ phản động, phản bội tổ quốc, phản bội cách mạng
– các anh đáng chết. Vì lòng khoan dung, độ lượng, nhân đạo, mà chính phủ để
cho các anh được sống, nhưng trả tự do cho các anh – không bao giờ! Trả tự do
cho các anh là trả tự do cho hùm beo – các anh sẽ ở đây cho đến chết.
Heinz Schütte: Đó là diễn từ của Tố Hữu…
Nguyễn Hữu Đang: Án bao nhiêu năm chẳng quan trọng, chẳng đáng kể. Không một
mối liên hệ với bên ngoài, không thư từ, không thăm nom, không tiền hay quà hay
lương thực gửi tới – không, anh không nhận được chút gì của bạn bè hay gia
đình. Anh không có quyền nhận thăm nom, không tiếp xúc với bên ngoài. Anh chỉ
sống chuyên giữa các anh với nhau, những người tù, những tù nhân chính trị. Thế
giới của anh, nhân loại đối với anh là 200 người tù – không có những người đồng
tổ quốc, đồng công dân; với anh, không có gì hết, chỉ có 200 người đồng ngục
cùng một số phận… Tôi biết và được thông tin rõ về thái độ cuồng tín, cực kỳ
chuyên chế, tàn bạo, bất nhân của Tố Hữu. Ông ta có mối đại thù với nhóm Nhân
văn – Giai phẩm. Chính Nhân văn – Giai phẩm đối với Tố Hữu là một kẻ thù không
đội trời chung, nói như một thành ngữ Việt Nam… Tố Hữu và những người nhân văn
và các giai phẩm không thể đội trời chung – là kẻ thù của nhau… Tố Hữu và
Trường Chinh đầy thù hận.
Heinz Schütte: Vì sao?
Nguyễn Hữu Đang: Vì họ đã bị phong trào ấy phê phán. Phong trào ấy phê phán
một thực trạng, nhưng thực trạng này được đại diện bằng con người Tố Hữu và
Trường Chinh – sự độc tài, chuyên chế, sự chật hẹp của đường lối chính trị văn
hoá… Tôi không biết người ta có diễn đạt sai bài xã luận mà tôi viết cho tờ báo
số 6 không được phát hành hay không. Có thể đó là sự diễn đạt sai, diễn đạt lầm
– một sự diễn đạt thổi phồng. Sự thổi phồng, hiểu sai ấy đã quan trọng hoá bài
xã luận. Tôi đã nói về hiến pháp Trung Hoa, nó đề cao quyền tự do hội họp, biểu
tình – với cả điều kiện mà chính quyền tạo cho người dân các phương tiện để hội
họp, để tổ chức biểu tình. Điều đó được viết trong hiến pháp Trung Hoa. Vậy là
tôi đã dẫn một đoạn để khẳng định rằng ngay cả trong các nước xã hội chủ nghĩa,
các quyền tự do dân chủ có thể được tôn trọng. Thế là người ta vu khống bài xã
luận, coi nó là một lời kêu gọi lật đổ, và với sự thổi phồng ấy hay là với một
sự diễn dịch vu khống – tôi không biết đó là thiện ý hay ác ý, tôi không biết.
Nhưng cuối cùng, chính cái xã luận ấy đã quyết định việc đóng cửa tờ báo và là
mấu chốt buộc tội để toan tính một vụ xử án người chỉ huy của một phong trào ly
khai. Sau khi tạm giam tôi ở nhà tù Hoả Lò Hà Nội, người ta đã muốn biến phiên
toà xử tự do báo chí thành phiên toà xử gián điệp. Người ta đã dự phóng một
phiên toà theo hướng ấy, nhưng lúc đó tôi không biết – người ta bảo tôi ăn mặc
tử tế, cho tôi một bữa cơm no kềnh để đưa tôi ra trước toà với mấu chốt buộc
tội là tội gián điệp. Nhưng tôi không biết có sự can thiệp nào – chờ đợi 7
tiếng, chờ đến 8 giờ, rồi đến 9 giờ, rồi đợi đến 10 giờ – ôi, hoãn rồi, hoãn
rồi, về lại xà lim. Vậy là người ta thay đổi tội trạng – không có chuyện gián
điệp. Mà chỉ đơn giản là một vụ phá hoại bằng những xuất bản phẩm: Trong các
xuất bản phẩm, Nguyễn Hữu Đang và vài tên khác đã thực hiện một vụ phá hoại
chính trị, theo nội dung bản án. Nhưng tuyên truyền không bỏ lỡ dịp nói về vụ
gián điệp – người ta nói về nó, nhưng không truy cứu nó trước toà. Không có cáo
trạng, không xét xử, người ta tiếp tục tuyên truyền cho mọi người tin rằng có
một vụ, có những hoạt động gián điệp trong vụ án này. Đó là phương pháp cốt yếu
của cộng sản. Nghĩa là người ta đưa ra những thông tin lập lờ – để anh tự do
hiểu cách này hay cách khác.
Heinz Schütte: Ông đã tìm cách chạy vào Nam?
Nguyễn Hữu Đang: Chạy ra nước ngoài, không phải vào Nam, nhưng tôi đã đặt
điều kiện: Nếu các anh giúp tôi đi ra một nước khác, tôi chấp nhận, nhưng vào
Nam thì tôi từ chối, vì như thế hàm chứa cái ý phản bội, chạy sang phe địch, phe
thù – tôi từ chối. Đó là một sự nhục nhã. Vào Nam? – Để làm gì chứ? Vào Nam làm
gì với Ngô Đình Diệm? Nhưng tôi thực sự muốn ra nước ngoài – tôi đã nói thẳng
với Trường Chinh trong một cuộc gặp giữa ông ấy và tôi. Câu hỏi thứ nhất mà
Trường Chinh vừa cười vừa đặt ra cho tôi là: Hả, sao kia, anh đã tuyên bố với
các đồng chí rằng anh muốn ra nước ngoài, vì không khí trong nước nghẹt thở
quá. Vậy là anh muốn ra nước ngoài, nhưng đến một nước trong phe xã hội chủ
nghĩa hay phe đế quốc, anh nói tôi nghe (ông ta cười). Lúc đó tôi vừa cười vừa
trả lời: Tôi rất muốn ra nước ngoài, một nước trong phe xã hội chủ nghĩa nếu
điều kiện cho phép. Nhưng nếu vì những khó khăn buộc tôi phải đến một nước theo
chế độ tư bản, tôi có thể chấp nhận. Bằng chứng là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cư
trú ở Pháp, và ông đã giữ được lòng yêu nước và tinh thần cách mạng, và tôi có
thể làm như ông ấy. Tôi nghĩ rằng tôi có thể làm như Nguyễn Ái Quốc. Nguyễn Ái
Quốc là một nhà cách mạng, tôi cũng là nhà cách mạng. Nguyễn Ái Quốc là một
người cộng sản, tôi cũng là cộng sản. Nguyễn Ái Quốc có lòng dũng cảm, tôi cũng
có lòng dũng cảm. Tôi không sợ cư trú dài hay ngắn hơn trong một nước tư bản.
Thế là người ta đã sửa soạn… Người bạn đã khuyên tôi nên ra nước ngoài đã nhận
lời giúp tôi đến được một nước khác, nhưng không phải là vào Nam! Anh ấy đã
hứa, nhưng chuyến đi đã không được thực hiện. Vậy là tôi lỡ một dịp đi đến một
nước khác – hoặc là phe tư bản, hoặc là phe xã hội chủ nghĩa – nhưng nhất định
không phải miền Nam là nơi tôi nhắm! Tôi đã nói, hoặc là vượt qua biên giới
Việt Nam – Lào, rồi qua Lào tôi đến Thái Lan, đó là lộ trình mà tôi mơ ước,
nhưng không bao giờ tôi đi qua ngả miền Nam, dù chỉ một ngày – không! Nhưng để
tô vẽ bản cáo trạng, người ta đã đưa vào câu tôi muốn vào Nam. Khi đó tôi trả
lời toà án: Không, tôi không muốn vào Nam; tôi muốn đi ra nước ngoài. Và người
ta hỏi tôi: Nhưng ở nước ngoài anh sẽ làm gì? “Đấu tranh cho thống nhất, thống
nhất hai miền; ở nước ngoài tôi sẽ tiếp tục đấu tranh thực hiện thống nhất đất
nước, thống nhất hai miền Bắc Nam.” Nghe lời tuyên bố ấy, cử toạ… phiên toà bao
gồm những người ủng hộ chính phủ, quần chúng của Đảng, đảng viên, những cán bộ
của nhiều tổ chức và hoạt động khác nhau – thế là, vì tất cả bọn họ đều phản
nhân văn, họ phá lên cười nhạo cái ý định đấu tranh cho thống nhất đất nước của
tôi: Nhưng người ta chỉ có thể đấu tranh cho thống nhất đất nước dưới sự lãnh
đạo của Đảng – mà anh, anh đi ra nước ngoài và lại hòng đấu tranh cho thống
nhất đất nước, thật lố bịch! Người ta phá lên cười – tôi mặc kệ sự mỉa mai của
những người ấy. Trong chuyến đi rời đất nước ra nước ngoài, tôi muốn thăm Ấn Độ
và Nam Tư của Tito, tôi tin ở Nehru và Tito. Tôi rất muốn gặp họ và xin họ lời
khuyên để đấu tranh cho nước Việt Nam bị chia cắt, để Việt Nam được thống nhất
và độc lập. Tôi muốn gặp Tito và Nehru…
Phải nói rằng chế độ nhà tù dành cho
tù chính trị dưới ách thống trị thực dân nhân đạo hơn chế độ nhà tù cộng sản
rất nhiều. Vì sao? Vì chế độ nhà tù thực dân ít nhiều cũng được kiểm soát bởi
chính phủ chính quốc Pháp, tức là dưới sự kiểm soát của dư luận, tức là một bộ
phận của sự kiểm soát ấy thuộc về công chúng và các tổ chức dân chủ, thí dụ như
Liên đoàn Bảo vệ Quyền con người và Quyền công dân, và các tờ báo… Thật phi lý,
nhưng là thực tế! Và chế độ tù chính trị trong các nhà tù cộng sản thì khắc
nghiệt hơn chế độ dành cho thường phạm. Trong tù tôi đã tuyên bố với những
người bên cạnh rằng nếu tôi biết có sự phân biệt ấy, tức là tù thường phạm
(những người lầm đường lạc lối trong quần chúng) với tù chính trị (kẻ thù của
nhân dân), nếu tôi biết có sự khác biệt ấy, thì tôi đã biến mình thành trộm
cắp, lưu manh, sát nhân chứ không phải người cách mạng. Tôi sẽ không tham gia
cách mạng mà tham gia các hoạt động của những kẻ phản xã hội kia. Tôi có khá đủ
khả năng sống trong các nhà tù (ông cười). Trước hết, nét chủ yếu là thiếu
lương thực. Có thể nói rằng trong nhà tù khắc nghiệt nhất, tù chính trị bị kết
án phải chịu đói và rét triền miên. Chính cái đói, cái rét và bệnh tật – ba tác
nhân làm suy kiệt sức khoẻ của những người tù chính trị. Tức là những người tù
chính trị bị kết án phải chết từ từ. Kiệt sức vì đói, rét, bệnh tật, đó là một
cái chết chậm – người ta chỉ chờ có cái chết. Theo quan điểm văn hoá tối thiểu
trong tương lai hay trong cuộc sống thông thường của mọi người, những người tù
chính trị của nhà tù, nhà tù của tôi, không có một tý thông tin nào, dù là qua
đài phát thanh Tiếng nói Việt Nam, dù là qua báo chí, suốt trong 15 năm – không
gì hết, không gì hết. Mỗi tuần lễ, toàn bộ thông tin là ông tổng giám thị tổ
chức một cuộc họp tất cả tù nhân. Trong cuộc họp ấy tổng giám thị đưa ra những
thông tin về cuộc chiến tranh Việt – Mỹ, những thắng lợi giành được đối với các
lực lượng quân viễn chinh Mỹ – đó là thông tin duy nhất qua tiếng nói của tổng
giám thị. Và tất cả là thế. Gia đình các tù nhân chính trị không biết số
phận của con cái, anh em mình. Các thành viên gia đình còn sống hay đã chết –
người ta không biết. Khi Hiệp nghị Paris trả lại tự do cho tôi, tôi đã viết thư
cho gia đình – người ta cho phép tôi viết thư cho gia đình để báo tin tôi được
trả tự do. Lúc ấy cả gia đình tôi kinh ngạc, cả gia đình tôi hoàn toàn sửng
sốt: Ôi, kìa, anh Đang còn sống, thế mà chúng ta cứ tưởng anh đã chết lâu rồi.
Không tiếp xúc tí nào với bên ngoài. không tiếp xúc tí nào với gia đình, với
bạn bè, với bất kỳ ai… Thế giới đối với chúng tôi là tập họp 200 tù nhân trong
một vòng vây bằng tường đá, một bức tường thành bằng đá cao bên trên có dây
thép gai – đó là thế giới của chúng tôi; không có thế giới nào khác.
Heinz Schütte: Trong làng ông, từ năm 1970, ông có liên lạc với “thế
giới”?
Nguyễn Hữu Đang: Có, một chút thôi, một chút liên lạc – không cả sách báo,
không có những cuộc họp mặt, chuyện trò, tiếp xúc… một chút liên lạc với thế
giới, không nhiều và không đáng kể gì.
Heinz Schütte: Khi ra tù ông có tìm lại được gia đình?
Nguyễn Hữu Đang: Trước khi ra tù người ta cho phép tôi viết thư cho gia
đình. Trước khi rời nhà tù, người ta cho phép hai người em của tôi lên thăm,
mang cho tôi bánh trái, thịt, lương thực.
…..
Ông NHĐ mất ngày 8 tháng 2 năm 2007.
Tôi tự thấy mình từ nay không còn bị ràng buộc bởi lời hứa không công bố gì hết
về những cuộc gặp gỡ của chúng tôi.
No comments:
Post a Comment