Đức Huệ - Thi Anh

Nguyễn Đình Chính - Đi đâu sau Ngày Hoàng Đạo?

Bến Văn

Ngược! Theo “Zê” (hay “Mi”), một nhà văn kiêm họa sỹ, một nghệ sỹ, trí thức con nhà nòi, một kẻ lãng du, không lúc nào chịu ở yên một chỗ. Từ chốn phồn hoa đô hội, gã bỏ lên mạn ngược. Đại ngàn man dại hoang sơ. Đi chán lại quay về. Lại chuẩn bị hành trang cho chuyến đi tiếp nữa. Những chuyến đi văng mạng, luôn sa vào những cuộc tình, những cuộc làm tình quái dị hệt như cái tính cách quậy phá đến lạ lùng của gã!

Online...Balô. Cuốn sách thứ 15 của Nguyễn Đình Chính, ra đời sau khi đã gây một cú sốc trong dư luận bằng cuốn tiểu thuyết ngót ngàn trang: Ngày Hoàng Đạo. Theo tác giả thì đây là một cách ông tự đánh bóng tên tuổi của mình nhưng bạn đọc không nghĩ thế, nhiều người cho đó là một sáng tạo mới, một thành công mới của nhà văn. Một nhà phê bình Mỹ còn xếp Online... Balô vào hàng tiểu thuyết Hậu hiện đại.

Khá nhiều câu hỏi được đặt ra xung quanh cuốn sách này. Sex? Marquez? “Zê” hay “Mi”? Ma ra tông hay “văng mạng”?

Còn tôi, tôi chỉ hỏi: Đi đâu?

- A lô Chính đây! Huệ nào nhỉ? Đức Huệ Website? À...Hí hí...cậu!

- Người đang ở đâu?

- Ở nhà thôi!

- Mai tôi đến nhá? Có chút việc...

- Định viết về ông Thi à?

- Không. Ông Thi là cái tủ kính rồi. Chúng mình chỉ thờ thôi. Tôi định...

Máy vụt tắt. Nửa giờ sau gọi lại cười hề hề, bảo hết pin. Hết pin kiểu Murakami hả? Hay đang phượt trên đường với gã “Zê” hay “Mi” nào đó?

Cười.

Mùa hè 2004. Trại sáng tác do Chi hội nhà văn Công an mở tại Hạ Long - Bãi Cháy, có khá nhiều nhà văn ngoại đạo tham gia. Một chàng trông rất ga lăng. Đầu húi cua. Cao lớn. Áo bò mốc phanh ra khoe bộ ngực nở nang trong chiếc sơ mi kẻ sọc. Trại trưởng Tôn Ái Nhân giới thiệu đó là Nguyễn Đình Chính, con trai bác Nguyễn Đình Thi. Thoạt nhìn cái vẻ ngang tàng quậy phá, hơi ngờ ngợ. Lúc anh ta cười mới thấy. Nụ cười rất tươi và sang. Cởi mở thân tình song vẫn có gì đó hơi kẻ cả. Giống ông Thi quá!

Nhưng khác hẳn ông bố đa tài, thủ lĩnh một thời hoàng kim một thuở nhưng lúc nào cũng sống trong tâm trạng khắc khoải giằng co giữa sự ham hố quyền lực hưởng thụ và lòng khao khát tự do sáng tạo, Nguyễn Đình Chính dứt khoát hơn nhiều. Ngồi trò chuyện với anh trên chiếc tàu thăm vịnh, nghe anh tâm sự về gia cảnh, về cái được và cái chưa được của bố mình (chủ yếu trong sáng tác), tôi hiểu ra nhiều chuyện. Ông ấy sai ngay từ đầu - Chính nói - Không phải ông không biết. Ông biết hết. Nhưng cứ bị cuốn vào mọi thứ, không sao thoát được. Ông không đủ dũng cảm để thoát ra. Rồi lại tự dày vò mình. Mâu thuẫn!

Chính kể rằng vào năm 1982, nhà văn Nguyễn Đình Thi đã có ý định rũ bỏ tất cả để dồn sức vào viết bộ tiểu thuyết sử thi “Điện Biên Phủ” với một tầm nhìn mới. Ông đã viết được chương đầu tiên và kể cho anh nghe một cách rất hứng thú. Nhưng sau đó rất lâu không thấy ông nhắc đến nó nữa. Vì sao vậy? Rất đơn giản: Nửa năm sau, mùa xuân năm 1983, Đại hội nhà văn lần thứ III được tiến hành, ông lại trúng cử Tổng thư ký Hội. Thế là quẳng ráo “Điện Biên” vào ngăn kéo!

- Đó là món nợ ngàn thu của ông Thi. - Nguyễn Đình Chính nói - Đến chết ông vẫn không nguôi được.

- Thế hệ trước dở dang thì thế hệ sau tiếp tục, có sao đâu? - Tôi nói.

Nguyễn Đình Chính lắc đầu:

- Thế hệ sau có thể là ai đó. Nhưng tôi thì không. Cách đi của tôi khác hẳn.

- Nghĩa là Đuma con không thể giống Đuma cha?

- Mọi sự so sánh đều khập khiễng. Văn chương không như các loài cây trong một khu rừng mà có thể xếp bộ này với bộ kia, loài này hay loài khác. Văn chương phong phú hơn cả tự nhiên, phong phú hơn nhiều, ở chỗ nó liên tục sinh sôi nảy nở những loài, giống mới.

- Và không có một thứ khoa học nào có thể định vị, một thứ Học thuyết nào có thể bao trùm, phải vậy không?

- Đúng vậy!     

Câu chuyện tạm dừng ở đó. Tàu neo lại cho mọi người lên đảo thăm hang động. Tôi không đi vì đã đi quá nhiều rồi. Tôi đứng bên mũi tầu, nhìn theo Nguyễn Đình Chính cùng đám văn sĩ đi men theo sườn đá chênh vênh. Vóc dáng trẻ hơn nhiều so với tuổi. Bước đi rất tự tin. Nhưng... bên tai tôi chợt vang lên một giai điệu nhạc, không phải của Nguyễn Đình Thi mà là của Phạm Duy: “Kìa đoàn người đi miên man trên đường kia...”.

Đa số người viết cùng thời chúng tôi thường cho rằng sở dĩ cái tên Nguyễn Đình Chính nổi lên chẳng qua vì anh là con trai nhà văn Nguyễn Đình Thi, cũng như nhà thơ Trần Nhuận Minh là anh trai thần đồng Trần Đăng Khoa vậy. Một thói quen cố hữu, một thứ định kiến rất khó gột rửa trong nếp nghĩ của người Việt, hay nói rộng hơn là logic phương Đông. Nó như một thứ ám thị tập thể, có sức lan tỏa mạnh, khiến những người nằm trong “diện phủ sóng” này rất khó bứt ra để tự khẳng định mình, nếu như anh ta không tự mình tạo ra một “bước sóng” mới với tần xuất mới.

Thực ra Chính khác ông Thi nhiều lắm. Y không phải là con người của những cuộc họp, của diễn đàn và tiếng vỗ tay. Càng không phải là người chuyên dụng bút theo người. Ngay từ thời trẻ trai, Y đã có ý thức thoát ra khỏi mọi vòng cương tỏa. Ông Thi có thể khống chế ai chứ con trai mình thì chịu. Cần thiết y sẵn sàng ra khỏi cái nghiệp đoàn mà ông làm thủ lĩnh đâu cần núp bóng ai? Được cái Chính bông lông nhưng vô hại. Y chỉ muốn khẳng định mình bằng cách sống và cách viết hoàn toàn độc lập, không muốn tuân thủ theo hướng la bàn mà ông bố y đã định vị theo sự định vị của những người định vị trên ông. Tiểu thuyết Đêm Thánh nhân đánh dấu bước ngoặt này, nó gặp khá nhiều trắc trở trong lần xuất bản đầu tiên. Mặc dù lúc đó người ta đã hô hào “đổi mới tư duy” song đa số các nhà quản lý văn nghệ vẫn còn nhiều lấn cấn. Một dòng chảy có vẻ bất thường nếu không bị chặn đứng thì cũng phải uốn đi nắn lại nhiều phen mới cho tháo cống. Rút cục hai tập sách phải dồn làm một, nhân đó tác giả đổi tên luôn, Đêm thánh nhân thành Ngày hoàng đạo, nghe có vẻ sáng hơn nhưng không mấy gợi cảm. Tuy vậy khi ra đời, cuốn sách đã được công chúng đón nhận nồng nhiệt, được xếp vào tốp sách bán chạy nhất trong thời điểm đó. Việc thay áo chỉ làm khác đi chút ít bề ngoài, còn da thịt thì vẫn vậy. Chỉ cần nghe nói đó là câu chuyện về một bác sĩ giỏi bị kỉ luật Đảng, bị vợ bỏ phải rời thành phố đi lang thang kiếm sống mãi trên vùng núi cũng gây hấp dẫn bạn đọc rồi. Với người đọc khó tính hơn không bị lôi cuốn bởi cốt truyện ly kì thì tác giả chinh phục họ bằng những kiến giải thời cuộc với một cách nhìn khác lạ hoặc lách sâu ngòi bút vào góc khuất hồn người thông qua tâm trạng một trí thức trước những tình huống lạ lùng pha màu huyền ảo, hư hư thực thực.

Có người cho rằng cuốn Ngày hoàng đạo hơi nặng nề, khó đọc. Có thể họ không quen với cách viết “khác đi” của tác giả chăng? Ấy là câu chữ đã được Biên tập viên gọt giũa nhiều rồi, để nguyên như bản thảo đầu tiên còn khó nữa. Về mặt này tôi lại rất đồng tình với Nguyễn Đình Chính: “Văn tiểu thuyết phải khác, nó không chỉ giải thích ý nghĩa, truyền tải thông tin mà phải truyền cho người đọc những cảm xúc trong câu chữ. Ban đầu tôi viết văn rất trong sáng, nên khi chuyển sang viết kiểu này, bố tôi (nhà thơ - nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi) rất phản đối vì lôi thôi quá. Nhưng sau này thì ông cũng bằng lòng, vì đó là cách của tôi. Khi đưa bản thảo Ngày hoàng đạo cho NXB, có biên tập viên đã đánh dấu phẩy cho tôi đến gần 200 trang, nhưng sau đó thì đầu hàng. Có thể ban đầu độc giả đọc tác phẩm của tôi có thể khó khăn, nhưng rồi cũng quen và sẽ thấy thích thôi.

Online...Balô có phần cuốn hút hơn. Theo tác giả thì nó như một hoài niệm của nhân vật tên Zê, nhớ về các mối tình trong hiện tại và quá khứ, đụng độ giữa lãng mạn và hiện thực, của tuổi già và tuổi trẻ, của non tơ và …“cáo già”. Cuộc sống cứ tiếp diễn, và những gì trong nội tâm nhân vật Zê được quán chiếu từ chính những người con gái đi qua đời Zê; từ người bạn thương binh của Zê với khao khát được sống, được yêu, được làm chồng, làm đàn ông; từ cuốn tiểu thuyết Hồi ức về những cô gái điếm buồn của tôi (Gabriel Garcia Marquez). Giọng điệu tưng tửng, đôi khi nhấm nhẳng bất cẩn, lúc “trơ” lì nhưng khó giấu nổi sự yếu đuối và khao khát sống của một lớp người.

Xuất bản lần đầu trên Tiền vệ. Gần như cùng lúc với những tác phẩm khá độc đáo của Nguyễn Viện. Phá cách. Đơn tuyến. Đồng hiện. Nhanh mà không lướt. Chấm phá mà ấn tượng. Có phần dụng công tả Sex. Có phần trĩu nặng ưu tư. Nhưng sau hết, nó nắm bắt được cái thần của thời đại. Nó cô đặc. Một góc nhìn cơn bão. Không phải cơn bão mà là cơn lốc xoáy trong cơn bão. Ở đó tất cả những gì hiện diện trên mặt đất đều bị cuốn theo và đảo lộn theo vòng xoáy đa chiều của nó.

Có người cho rằng Online...Balô phần nào chịu ảnh hưởng G.G.Marquez trong thiên truyện Hồi ức về những cô gái điếm buồn của tôi. Có người cho rằng cuốn sách viết một cách văng mạng. Tác giả nghĩ thế nào viết thế. Thấy gì viết nấy. Cần thiết bệ nguyên xi ngôn ngữ vỉa hè vào tác phẩm. Và người ta xếp nó vào cái gọi là Hậu hiện đại.

Còn tôi, tôi chỉ hỏi:

- Đi đâu?

Nguyễn Đình Chính trả lời:

- Đi tìm cái đang tiếp diễn trong cuộc sống.

Tôi lại hỏi:

- Đi đâu?

Chính lại trả lời:

- Đi tìm sự đụng độ trong ý thức mỗi con người.

Lại hỏi:

- Đi Đâu?

Trả lời:

- Không đi đâu cả!

Hà Nội canh dần

B.V

Nhà văn Nguyễn Đình Chính gặp “ngày hoàng đạo” 

Lấy tên Đêm thánh nhân, sách của ông không ai dám in, nhưng khi đổi tên sách thành Ngày hoàng đạo thì mọi việc trở nên suôn sẻ. Cuốn sách đang thuộc hàng bán chạy nhất hiện nay

Từng bị không ít nhà xuất bản (NXB) từ chối bản thảo vì không dám in, ít người ngờ rằng Ngày hoàng đạo (tên gọi khác của Đêm thánh nhân I), tiểu thuyết dài gần 1.000 trang của nhà văn Nguyễn Đình Chính, lại trở thành một trong những cuốn sách bán chạy nhất ở thời điểm này. Gặp anh ở quán cà phê dưới chân Cột cờ, anh chỉ cười: “Chính mình cũng không ngờ sách bán được nhiều thế”...

. Phóng viên: Sau những ồn ào của Đêm thánh nhân I năm 1999, những tưởng phần II của cuốn sách sẽ không bao giờ tới tay bạn đọc. Điều gì khiến ông phải viết tiếp phần II để rồi in chung cả 2 phần thành tiểu thuyết Ngày hoàng đạo hiện nay?

- Nhà văn Nguyễn Đình Chính: Thực ra, tôi đã hoàn thành cả phần I và II của tiểu thuyết này từ năm 1999, nhưng mới chỉ in một phần thì đã gặp nhiều dư luận khác nhau nên đành bỏ lại, không in tiếp. Năm 2002, tôi có nhiều thời gian rảnh, lại không có việc gì làm nên quyết định lên trang trại của mình ở Phúc Yên chỉnh sửa, hoàn chỉnh tiểu thuyết này. Ở phần II, tôi sửa khá nhiều, phát triển thêm một số tuyến nhân vật. Khi gộp cả Đêm thánh nhân I và II để in thành Ngày hoàng đạo, tôi lấy lại toàn bộ những đoạn đã bị cắt bỏ của lần in trước. Cho nên những ai đọc bản sách lần này sẽ thấy hoàn chỉnh hơn.

Cũng thú thực là năm 2000, tôi đã định in phần II rồi, nhưng hồi ấy không NXB nào chịu nhận. Lúc ấy người ta phê phán sách của tôi nhiều lắm, Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương lúc ấy cũng làm bản giám định cuốn sách nhưng cũng kết luận chẳng có gì nặng nề. Thế là qua.

. Đã từng bị nhiều NXB từ chối, khi in Ngày hoàng đạo lần này, ông có phải chỉnh sửa tác phẩm theo “góp ý” của NXB?

- Không, vì việc in ấn bây giờ cũng thoải mái rồi. Lần này in sách là hai bên chúng tôi cùng thỏa thuận, nội dung như thế đấy, anh xem có in được thì in, không thì thôi. Và giám đốc NXB Văn học là anh Nguyễn Văn Cừ đồng ý ngay.

. Công bằng mà nhận xét, cái tên Ngày hoàng đạo kém ấn tượng rất nhiều so với Đêm thánh nhân, tại sao anh lại quyết định chọn một cái tên như vậy?

- Có nhà văn đã nhận xét "Đêm thánh nhân" cũng như "Ngày hoàng đạo", chính vì thế mà tôi muốn thay đổi để tạo nên cái nhìn mới cho tác phẩm của mình. Vả lại, tôi cũng muốn tạo ra sự bình yên cho tác phẩm.

. Vừa mới phát hành, Ngày hoàng đạo đã là một cuốn sách bán rất chạy. Khi viết nó, ông có nghĩ sách mình thu hút độc giả không?

- Đây là tác phẩm tôi viết rất tự do, hoàn toàn không nghĩ đến việc đặt hàng hay phải giật gân câu khách, cho dù nói thật, bất cứ ai viết sách cũng đều mong tác phẩm của mình đến tay bạn đọc. Nói cho công bằng, thời buổi này, một cuốn sách muốn bán chạy phải có những yếu tố ngoài văn học, ví dụ như bị cấm, hay đề cập đến chuyện tình dục... Sách của tôi bán chạy, tôi nghĩ là do nó ăn theo cuốn tiểu thuyết cũ. Năm 1999, khi in Đêm thánh nhân, tôi tự phát hành, đến từng cửa hàng sách gõ cửa mà chẳng ai mua. Nhưng sau khi người ta phê nó thì rất nhiều người tìm đọc. Lần này phát hành Ngày hoàng đạo, quả thực tôi không nghĩ nó bán nhanh như thế.

. Cả 1.000 trang tiểu thuyết của ông, đọc mãi mà chỉ thấy chấm (.), chẳng thấy phẩy (,). Sao vậy? Đó có phải là một cách viết mới của ông?

- Đúng, và tôi muốn thay dấu phẩy bằng các liên từ. Văn tiểu thuyết phải khác

(TT&VH) - Nhà văn văn Nguyễn Đình Chính, con trai thứ hai của Nguyễn Đình Thi, sau tuyên bố Đêm Thánh nhân là cuốn tiểu thuyết oách nhất của tôi, vừa cho ra đời cuốn tiểu thuyết Online… balô. Trên bìa có chú thích đây là cuốn tiểu thuyết hậu hiện đại.

 
TT&VH đã có cuộc trò chuyện với ông:

* Mở đầu tiểu thuyết, đã là một lời có vẻ hơi ngông, hay đấy chỉ là một lời… thú nhận: “Tôi cần ép mình vào cuộc chạy ma-ra-tông để tự đánh bóng lại tên tuổi nhà văn của mình”?

- Công việc của một người viết tiểu thuyết giống như một người bơi ngược dòng, giống như một người chạy ma-ra-tông. Chỉ cần anh dừng lại thôi là bị loại khỏi cuộc chơi tức thì. Tôi viết: Tôi cần phải ép mình…là tôi nói thật lòng vì, sau khi viết xong Đêm Thánh nhân tôi chán viết tiểu thuyết kinh khủng. Để tự đánh bóng lại tên tuổi nhà văn của mình là một cách nói bông phèng tự chế giễu mình mà thôi.

* Trong truyện có nhiều đoạn nóng bỏng, ông có ngại gia đình mình, và nhất là các con mình đọc không?

- Với vợ tôi thì tôi không ngại vì lấy nhau 25 năm rồi chúng tôi đã “sex” với nhau 25 năm rồi. Vả lại vợ tôi không thuộc “típ” ghen vặt vãnh và ghen vớ vẩn. Còn đối với các con tôi thì, tôi lại càng không ngại vì khi các cháu bước vào tuổi 18, tôi đã nghiêm chỉnh giảng giải về sex cho các con tôi hiểu, vì tôi nghĩ đó là trách nhiệm của cha mẹ đối với các con khi chúng khôn lớn.

* Nhưng ông cũng thuộc “típ” người đa tình?

- Nếu tôi thuộc “típ” người đa tình thì tuyệt vời, hay nói như nhà thơ Hữu Thỉnh thì trên cả tuyệt vời. Nhưng tôi e rằng tôi là một người có trái tim lạnh.

* Nhân vật tên Zê, điều này gợi điều gì
 
- Thú thật là tôi cũng chẳng hiểu tại sao tôi lại gọi nhân vật tôi trong Online balô là Zê,

* Ông có cảm thấy chính mình trong nhân vật Zê không?

- Tôi rất muốn trong mắt các bạn gã Zê trong ngoặc đơn đó chính là tôi. Ước gì tôi được như gã Zê. Kể cũng buồn cười, cho tận tới hôm nay cũng có nhiều bạn đọc khi gặp tôi cứ tủm tỉm nhìn tôi rồi chào: Xin chào ông Trương Vĩnh Cần (nhân vật trong tiểu thuyết Đêm Thánh nhân). Có lẽ họ tin rằng tôi là một gã liệt dương đích thực.

* Tại sao ông lại gọi đây là một cuốn tiểu thuyết hậu hiện đại?

- Tôi viết Online… balô trong gần một năm ở tại khu nhà vườn của tôi trên thị xã Phúc Yên. Về nghệ thuật của Online… balô được viết theo phong cách văng mạng. Tôi gọi nó là tiểu thuyết hậu hiện đại vì một nhà phê bình nghệ thuật ở Mỹ khi đọc nó trên mạng đã email cho tôi gọi Online… balô là tiểu thuyết hậu hiện đại. 

* “Văng mạng” nghĩa là sao?

- Từ “văng mạng” thường dùng phụ sau động từ, tra theo tự điển Tiếng Việt do ông Hoàng Phê chủ biên có nghĩa là: Không kể gì hết, bất kể cả hậu quả ra sao. Thí dụ: Nói văng mạng, chơi bời văng mạng. Tôi viết theo cách “văng mạng” có nghĩa là mình nghĩ tới đâu, nghĩ như thế nào thì cứ viết đúng như thế. Đơn giản vậy thôi.

* Hồi ức về những cô gái điếm buồn của tôi của G.G Marquez là một tình tiết xuất hiện gần như xuyên suốt Online… balô, nó là một nguồn cảm hứng?

- Tình cờ tôi có đọc tiểu thuyết Hồi ức một cô gái điếm buồn của tôi của Marquez. Tôi không thích cái thái độ của ông đối với cô gái điếm trong cuốn tiểu thuyết. Và quả thực là khi viết Online… balô thì tôi hay nghĩ tới cuốn tiểu thuyết này của Marquez… Bạn rất tinh khi nói rằng phải chăng, nó là một nguồn cảm hứng có thực của tôi khi viết Online… balô.

* Những gương mặt đàn bà trong tiểu thuyết của ông đều đẹp, hồn nhiên nhưng hình như họ không có một kết thúc hạnh phúc?

- Càng sống và càng yêu tôi càng thấy người phụ nữ Việt Nam thật là đẹp và cũng thật là buồn và cũng thật là bí ẩn. Họ có một happy ending không? Tôi không tìm được câu trả lời. Cho đến hôm nay tôi càng tin lời nhà thơ Xuân Quỳnh nói với tôi vào năm 1987 trên một đường phố Moskva. Chị Quỳnh nói: “Ông nên nhớ rằng phụ nữ chúng tôi là lửa, là nước, là khói. Tốt nhất là ông nên yêu họ chứ đừng gây sự và đối đầu với họ”. Sống chung với lửa với nước với khói thì thật là tuyệt vời và cũng thật là kinh khủng. Tôi mang mặc cảm đó vào sáng tác văn thơ của mình.

* Hiện tại có rất nhiều điều không vui vẻ lắm về chuyện của Nguyễn Đình Chính với cố nhà văn Nguyễn Đình Thi.
 
- Không phải hiện nay mà từ lâu rồi, từ khi ông Thi còn sống, mối quan hệ giữa tôi và nhà văn Nguyễn Đình Thi luôn không ổn vì ông cụ là một nghệ sĩ lẫm liệt, ngay ngắn, còn tôi thì là một nhà văn ba lông bông.

* Ông hãy tự miêu tả mình bằng vài nét?

- Hình như tôi là mi (Zê) đấy. Bạn có tin không?

* Cảm ơn ông. Tôi … tin! 

-------

Thi Anh (thực hiện)
bài đăng trên Thể thao văn hóa 13/2/09